Синонимы на лезгинском языке

СИНОНИМ

урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра чпин мана саки сад хьтин, ва чеб чара-чара стилриз талукь чара-чара гафарикай сад. Синонимрикай писателдивай вичиз герекди гьим ятӀа, гьам хкягьиз хьун патал адахъ фагьумлувал ва кьатӀун хьунухь лазим я. Месела, къудрат, къуват, такьат — синонимар я, анжах шаирдиз, писателдиз и гафарикай гьим гьинал эцигун лазим ятӀа, гьам чир хьана кӀанда. Н. А. Литературадин хрестоматия.

Тарсунин кьил :    Омонимар. Синонимар. Антонимар.

Мурад :   1) алатай тарс рик/ел
хкун ;

                 2) ц/ийи тарсунай
малуматар гун;

                 3) гафарин винел
к/валах тухун.

Тадаракар :   таблицаяр, карточкаяр,
доска, мел.

                     План

1.     Тарс тешкилун.

2.     К/валин к/валах ахтармишун.

3.     Тарсунин макьсад малумарун.

4.     Ц/ийи тарс ачухарун.

5.     Ц/ийи темадай чирвилер
мягькемардай тапшуругъар тамамарун.

6.     Тарс умумиламишун.

7.     К/алих к/валах гун.

8.     Къиметар эцигун ва тарсуникай
нетижаяр хкудун.

Тарсунин финиф

             
I.     Тарс тешкилун.

          
II.     Алатай материал рик/ел хкун.

1.     Са аялдивай доскадал
индивидуально тарс хабар кьун.

2.     Кьве аялди карточкайрай
к/валахзава доскадал

1 – карточка.

И гафарикай,
лазим тир эхирар акална, предложение туьк/уьра ва кхьихь.

Намус, зегьмет,
зи, буба, гьуьрмет, къазанмишун.

2 – карточка.

Предложение
синтаксисдин разбор авун.

Дагълара гзаф
къиметлу набататар, кулар ва гъвеч/и тарар ава.

A.   Алатай темадай тапшуругъ тамамарун.

Агъадихъ ганвай
гафарин дибда а предметрин гьихьтин лишанар гьатнават/а лагь.

Кукуп/, чекмечи, Кьант/а,
туп/ал, хъуьт/уьн, гъилибан, гъуьрчехъан, Ц/арак, чирхчир.

B.    Гафарин диктант.

Яр-емиш, къизилверекьдин
нур, т/ебиатдин гьейранвилер, бейнивандивай, буьндуьгуьрриз, башсагълугъвал,
атиррин туьквен, ц/айлапан.

C.    Машгъулардай тапшуругъ.

Сад лагьай слог –
чиле эгъуьннавай т/екв,

Кьвед лагьай слог
– хутахун глаголдин антоним,

Пуд лагьай слог –
т/варц/иэвездин са форма.

            (   Жаваб  
фур / гъун / чи.)

Фронтальный опрос тухун

1.    
Ч/ал вуч я?

2.    
Лексика квез
лугьуда?

3.    
Лексикология
гьихьтин илим я?

4.     Лезги литературный ч/ала 
шумуд наречие ава?

5.     Диалектар гьибур я?

6.     Лезги ч/алан подгруппадик
шумуд ч/ал акатзава ва гьибур я?

7.     Семасиология квез лугьуда?

       
III.     Ц/ийи тарсунал эляч/ун.

Аялриз,
таблицайрикай менфят къачуна, омонимрикай, синонимрикай ва антонимрикай
суьгьбет авун.

Муаллимдин суьгьбет ва
чарасуз тарифар дафтарра къейд ийиз тун

Чара-чара манаяр
авай, амма сивяй сад хьиз акъатзавай гафариз омонимар  лугьуда.

       Месела,
къаз – къуш, экъеч/навай тум;

                    
чиг – марф, тахьанвай, чурун тавунвай ;

                    
къвал – бедендин пай, жив, марф.

Чпихъ лексикадиз
талукь мукьва мана-метлеб авай гафариз синонимар  лугьуда.

        Месела,
гуьзел, гуьрчег, иер, т/арам, ч/агай, серес, успагьи, къешенг,

                    
милаим;

                 
   ширин, к/уьгьуь, верц/и;

                     гъвеч/и,
биц/и, куьлуь;

                    
начагъ, азарлу, сагъсуз, хенек, нефинж.

Садан мана
масадан манадиз акси тир кьве гафуниз антонимар  лугьуда.

                 Месела, кьуьд – гад,
дуст – душман,  гъвеч/и – ч/ехи,  лацу – ч/улав, 

                     
югъ – йиф,  эркек – диши,  залан – кьезил.

      
IV.     
 Тарс мягькемарун.

Тапшуругърин винел
к/валахун. 

1.     Ганвай гафарикай антонимар,
омонимар, синонимар жагъурун

Гъил-к/вач, мел,
иер-гуьрчег, чил-цав, лам, азарлу-начагъ, къаз, кьил-к/вач, фена-хтана.

2.     Агъадихъ ганвай глаголар акси гафар
жагъуриз кхьин.

Чешне 

                  Атун – хъфин

                  Хъуьруьн, эвич/ун, агатун, фин, жагъун,
эцигун, чими.

3.    
Са жинсинин
членар тайинарун.

      Хтана гуьлуьшан, алахьай
гатфар.

      Ваз гьеле чаз кьван дердер, гъамар акунвач.

      Чна к/вачел акъвазна ихтилатар,
суьгьбетар ийизвай.

4.     Гафарин винел к/валахун.

      Къешенг —  красивый, прекрасный

      Нефинж – больной (начагъ)

      Агъур – тяжелый (залан)

      к/уьгьуь – вкусный, лакомый,
сладкий.

5.     Къугъун “Кьуд лагьайди
артуханди я”.

   чиг                                                        
югъ — артуханди

   къаз                                                       гъвеч/и

  
къелем                                                  куьлуь

   араба –
артуханди                               биц/и

6.     Поэзиядин декьикьа.

      Шиир ни туьк/уьрнава?

      Заманада ужуз-масан,

      Чазни чида чи пис-хъсан.

      Къад-яхц/ур йис хьайи инсан

      Кьеп/ина эч/я жедайд туш…        
(С.Сулейман).

7.    
Фразеологизмайриз
антонимар жагъурун.

1.    
Гъил к/еви

2.    
Кьил хура хьун

3.    
К/уфал к/венк/
хьун

4.    
Пацук кутун.

8.     Агъадихъ ганвай хас т/варариз
омонимар тир умуми т/варарин

     метлебар тайинара

   Аслан, Тарлан,
Къизбес, Ариф, Гуьзел, Цуьквер, Ц/ийиварз.

9.     Машгъулардай тапшуругъ.

      Чамрав чукуриз таз
жедани?

      Гзафвилин
кьадарда эцигайт/а, чамра чукурда – чамар(чукурун),

      2-манада
ава – зверун (омонимар).

10. Гафар морфемный разбор авун.

     
Бейхабардаказ    —

      Ислягьвилин    —

      Бейкефвал    —

      Кьеридаказ    —

      Текъведалди   —

         
V.     К/валин к/валах гун.

      П. 10 – 12 суьгьбетун, 2- тапшуругъ,
16-чин.

       VI.      Тарс умумиламишун.

1.     Синонимар квез лугьуда?

2.     Омонимрин, антонимрин тарифар лагь.

3.     Гьар са тарифдиз мисалар
гъваш.

    VII.     Къиметар эцигун ва нетижаяр
хкудун.

Тарсунин кьил: Антонимар, омонимар, синонимар.

Мурад: 1) Лексикадай ганвай чирвилер мягькемарун; гзаф манаяр авай гафар рик1ел хкун; антонимар, синонимар, омонимар кваз предложенияр туьк1уьриз чирун, абур текстинай жагъуриз чирун.

2) Дидед ч1алалди фикир ийи, дуьз рахаз чирун. Кьат1унар гегьеншарун.

3) Дидед ч1ал к1анарун. Фольклордиз, халкьдиз гьуьрмет авун. Фольклордиз фикир гун. Хъсан в апис к1валахар, абуруз къимет гуз чирун.

Тадаракар: ктаб, словарар, карточкаяр, компьютер, проектор…..

Тарсуниз финиф

1. Класс къайдада тун!

Доскадал тарсунин кьил ва мурадар кхьида.

1. К1валин к1валах ахтармишун.

1) — Лексика квез лугьуда?

— Ч1алан гафарин состав ва гафарин кьет1енвилер чирдай илимдиз лексика ва я лексикология лугьуда.

2) Гафариз шумуд мана ава?

— Садалай гъейри, мад артухан манаяр авай гафариз гзаф манайрин гафар лугьуда. Лезги ч1ала ч1ехи пай гафар гзаф манаяр авайбур я.

3. Къугъун « Ни вуч фикирна » (слайд)

Чин – лицо

Чин – страница

Хъуьцуьгандин чин – наволочка

Калушрин чин – поверхность обуви

Столдин чин – поверхность стола

Кьве чин алай инсан (двуличный)

Йис – шерсть

Йис – год

— Ибарадин гъавурда куьн гьик1 акьазва?

Сад-садахъ галаз сих алакъада авай гафариз ибараяр лугьуда. Бязи вахтара ибараяр анжах тек са кьве гафуникай ваъ, гзаф гафарикайни арадал атун мумкин я.

4.Ц1ийи тарс: Антонимар, синонимар, омонимар. (слайд)

— Им чи къенин ц1ийи тарс я. Заз квез са гъвеч1и притча ахъайиз к1анзава..

Са кьуьзуь касди вичин хтулдиз ихьтин насигьат гузва: — Инсандин къене 2 жанавур ава, сад лацу, садни ч1улав. Абур чеб – чпихъ галаз гьамиша женгина ава. Ч1улав – писвал ийизвай: пехилвал, хаинвал, тапарарун, кьисас… Лацу – ислягьвал, муьгьуьббат, умуд, вафалу, гьакъикъат…. (аялри антонимар жагъурда)

— Хтулди яб гана хьиз хабар кьазва : -Абурукай, буба, эхирдай вуж гъалиб жеда. Кьуьзуь касди хъвер лагьана: «Вуна гьидаз т1уьн гайит1а, гьадаз вуна рехъ гана, азадвал гайит1а, гьам!»

— И притчадин куьн гьик1 гъавурда акьуна? Бубади гьихьтин насигьат гузва?

— Ина квекай ихтилат физва?

— Квез уьмуьрда гьихьтин хъсанвилер чида?

(аялриз яру рик1ер апайда)

— Куьн рик1ер гьамиша михьибур хьуй!

(Ч1улав рик1 къачуна аялрин вилик къазунда)

— Куьн къене гьич ч1улав рик1ер тахьуй!

— Ша, гила чна правилаяр к1елин……

5. Къугъун. Мисалрай антонимар жагъур. (слайд)

Къенин к1валах………..вегьемир.

Хъсанвал жезвачт1а…………….ийимир.

Вад ч1улав йикъахъ са ……………..югъ гала.

Ч1ехибуруз гьуьрмет авун………….буржи я.

«Хъсанвал» — гаф разбор авун.

Са дибдин гафар – хъсанди, хъсандаказ…

Вал- суффиксдин куьмекдалди ц1ийи гаф арадал атана.

-Хъсанвал вуч лагьай гаф я?

6. Группайра къугъун. (слайд)

Омонимрин ряд жагъурун

(Аялриз шикилар апайда, абуру антонимрин ряд жагъурда)

7. Ктабдихъ галаз к1валах.

2-тапшуругъ, 84-чин

(явашдиз мани кутазва)

Синонимар жагъурун ва правило рик1ел хкун.

8.Фад лугьунар. (слайд)

Къацу хъархъун тарал

Туькьуьл къацу хъархъар

Туькьуьл къацу хъархъар

Къацу хъархъун тарал

Къ-4, хъ-8, кь-2, уь-4

9. Нетижаяр кьун.

Тест.

Аялриз тестер алай чарар апайда.

10. К1валин к1валах.

Мисалар к1ват1ун.

Аялриз конвертра аваз гафар апайда, гафарикай мисалар к1вале к1ват1да.

Газетрай, журналрай антонимар, синонимар, омонимар квай предложенияр жагъуриз кхьин.

11. Къиметар эцигун.

Мир — вашему дому, покой — вашей душе!

Словарь синонимов лезгинского языка — А. Г. Гюльмагомедов

Махачкала: Дагучпедгиз, 1982. 147 с. Составляя этот словарь, автор преследовал лишь одну цель: удовлетворить хоть в какой-то мере потребности общеобразовательной и высшей школы в справочнике по синонимии лексических единиц лезгинского языка. Новизна данной работы заключается и не только в том, что в ней впервые дается толкование значения синонимичных слов лезгинского языка на лезгинском языке, подобран материал, иллюстрирующий эти значения. Новым является то, что в данном словаре впервые разрабатываются научные основы функциональной стилистики одного из дагестанских новописьменных языков. Вторым моментом, заслуживающим внимания специалистов-лексикографов, является используемый впервые в практике составления подобных словарей прием перевод доминанты синонимического ряда на русский язык. Этим самым повышается информативная ценность словаря. Формат: doc | Размер: 153.9 Kb | Скачиваний: 113 СКАЧАТЬ