Синонимы на башкирском языке примеры

килеү, ҡойон булып (кеүек) ки­ леү, ҡойон туҙҙырып килеү ШӘРБӘТЛЕ (сладкий) татлы ШӘРБӘТЛӘНЕҮ (становиться сладким) татлыланыу ШӘРЕГӘ УЛТЫРТЫУ icap. ал­ дау ШӘРЕҠ (восток, восточный) көнсығыш, ҡояш сығышы, көн- тыуыш ШӘРӘ (голый, нагой) яланғас, яп-яланғас, шыр яланғас, бер ниндәй кейемһеҙ, шәп-шәрә, ялан өҫ ШӘҮЛӘ (тень) күләткә, күләгә ШӘФҠӘТ (сострадание) мәр­ хәмәт, мәрхәмәтлек, рәхимлек, миһырбан, аяу, кеше хәленә инеү, киң күңеллелек ШӘФҠӘТЛЕ leap, кешелекле ШӘФҠӘТЛӘНЕҮ (становить­ ся сострадательным, участливым) мәрхәмәтле булыу, шәфҡәтле бу­ лыу, миһырбанлы булыу ШӘФӘҠ (заря) шаңдаҡ ы ЫБЫР-СЫБЫР (детвора, ме­ люзга) бала-саға ЫҒЫ-ЗЫҒЫ (суматоха, пере­ полох) тауыш, талаш-тартыш, ғауға, буталыш, шау-шыу, ҡаң­ ғырыҡ, этеш-төртөш, мәхшәр ЫҒЫ-ЗЫҒЫ КИЛЕҮ leap, шау­ лау Ы ҒЫ -ЗЫ ҒЫ ЛА Н Ы У leap. шаулау Ы ҒЫ У (наклоняться) ауы ­ шыу, ҡыйшайыу Ы ҒЫШ (медлительный, ко­ потливый — о человеке) мыштыр, бызмыр, яй, дәртһеҙ, икенсеһен эт ашай, һуҙмаҡай, һүлпән ЫҒЫШ ЛАНЫУ leap, мыш­ тырлау ЫҘА (мучение, страдание) яфа, михнәт, аҙап, нужа, этлек, имғәк, ауырлыҡ, ғазап, йәбер, нужа, ҡыйынлыҡ ЫҘА КҮРЕҮ (СИГЕҮ) leap. ғазапланыу ЫҘАЛАНДЫРЫУ icap. ғазап­ лау ЫҘАЛАНЫУ leap, ғазапла­ ныу ЫҘАЛАТЫУ (мучить) яфа­ лау, ғазаплау, ғазап сиктереү, теңкәгә тейеү, теңкәне ҡоротоу, интектереү, йәберләү бик ныҡ ыҙалатыу: тереләй тирене тунау ЫҘАЛАУ (мучиться) ыҙа си­ геү, яфаланыу, йәберләнеү, ҡ а­ ғылып-һуғылыу, рәнйетелеү, ыҙаланыу бик ныҡ ыҙалау: иҫ-аҡыл ҡороу, эт күрмәгәнде күреү ЫҘҒАР leap, һыуыҡ ЫҘҒЫР (пронзительный, очень сильный, жгучий — о морозе, о вет­ ре) бик ҡаты, үҙәккә үтерлек әсе, ыжғыр, шартлап торған Ы ҘҒЫ Ш ЛЫ (скандальный, вызывающий ссору) талашлы ЫЖЛАМАУ (не реагировать) мыйығы ла һелкенмәү, иҫ кит­ мәү, ыжлап та бирмәү, ыһ та ит­ мәү, иғтибар ҙа итмәү, боролоп та ҡарамау, бар тип тә белмәү ЫЖЛАП ТА БИРМӘҮ leap. ыжламау ЫЖЫҠА leap, мыжыҡ Ы Ж Ы У leap, әйтеү ЫҠҠА КИЛТЕРЕҮ leap, ың­ ғайлатыу ЫҠҠА КИЛЕҮ leap, ыңғай­ лау ЫҠЛАТЫУ leap, ыңғайлатыу ЫҠЛАУ leap, ыңғайлау ЫҠ-МЫҠ ИТЕҮ leap, әйтеү ЫҠСЫМ (аккуратный, удоб­ ный) йыйнаҡ, йәтеш ЫҠШАНЛАУ leap, ҡылан­ сыҡланыу ЫЛАУ (обоз, воз) йөк 239

 
Башҡортостан республикаһы Белорет районы

урта
дөйөм белем  биреү Мәхмүт мәктәбе

“
Йыл уҡытыусыһы — 2015” конкурсына

“Синонимдар
һәм уларҙың телмәрҙә ҡулланышы”  

темаһына
әҙерләнгән асыҡ дәрес.

  
Әҙерләне: I категориялы

башҡорт
теле һәм әҙбиәте

      
уҡытыусыһы

     
Ғәниева Р.Н.

Мәхмүт,
2015 й.

 Тема:
Синонимдар һәм уларҙың телмәрҙә ҡулланышы.

Маҡсат:

1.     Синоним
төшөнсәһен иҫкә төшөрөү; синонимик рәт, доминанта төшөнсәһен биреү.
Синонимдарҙың өйрәнелеү кимәле, һүҙлеге, әһәмиәте менән таныштырыу.

2.      Телмәрҙә
һүрәтләү сараларын табыу, төрҙәрен билдәләү күнекмәләрен, фекерләү ҡеүәһен, эште
планлаштырыу, һығымта яһау, рефлексия күнекмәләрен  үҫтереү.

3.      Телгә
ҡыҙыҡһыныу,һөйөү,шиғри һүҙгә һиҙгерлек, фәһемле һүҙгә зирәклек тәрбиәләү.

 Йыһазладырыу:

1.     Дәреслек
“ Әсә теле”.

2.     З. 
Ураҡсиндың “ Башҡорт  теленең синонимдар һүҙлеге”.

3.      Интерактив
таҡта.

4.      Эш
карталары.

Дәрес
барышы.

1.     Сәләмләү.

Слайд
1.

Хәйерле
көн барғыҙға ла!

Һеҙҙе
Мәхмүт урта мәктәбенең баҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Ғәниева Рәсилә
Нурғәли ҡыҙы сәләмләй.

         Мин
күренекле яҡташыбыҙ-яҙыусы Я.Хамматов исемен йөрөткән башҡорт гимназияһы
уҡыусылары менән осрашыуыма шатмын. Бында бик зирәк, аҡыллы һәм тырыш балалар
уҡый, тиҙәр.

—        
Һеҙҙең гимназияла ниндәй шәп, һеҙгә
оҡшаған нәмәләр бар?

—        
Яратҡан фәндәрегеҙ?

—        
Ә кем башҡорт теле һәм әҙәбиәтен ярата?

(
Балаларҙың яуаптары)

—        
Кем әйткән ошо һүҙҙәрҙе?

Слайд
2 .

Мин
халҡымдың сәскә күңеленән,

Бал
ҡортондай ынйы йыямын,

Йыямын
да-йәнле ынйыларҙан

Хуш
еҫле бер кәрәҙ ҡоямын.                             ( Р.Ғарипов)

—        
Нимә тураһында был шиғыр? ( Тел)

—        
Кем дауам итә ала?

 Шуға
ла мин   беләм тел ҡәҙерен:

 Бер
телдән дә телем кәм түгел-

 Көслө
лә ул, бай ҙа, яғымлы ла,

 Кәм
күрер тик уны кәм күңел!..

—        
Тел тураһында нимә ти автор?

—        
Телдең байлығын  нисек аңларға була? (
Һүҙҙәре күп , төрлө)

—        
Ошо миҫалда иҫбат итеп буламы?

Слайд
3.

—        
Автор нимә йыя? Нимәне аңлата? ( ынйы —
һүҙ)

—        
Бер нәмәне  икенсе һүҙ менән алыштырыу
нимә ул? ( метафора)

—        
Һүрәтләү саралары тағы бармы? Ниндәйҙәре?

Слайд
 3.

(
сәскә күңел – эпитет, бал ҡортондай — сағыштырыу)

—        
Ысынлап та кәрәҙ ҡоямы икән?     ( кәрәҙ
ҡойоу – шиғыр яҙыу)

—        
Ни өсөн ошондай һүҙҙәр ҡулланған  шағир ?      
(күргәндәрен, кисегәндәрен  аңлатып еткерер өсөн).

Бер
шағир һүҙҙе ынйы, тиһә,икенсеһе – дауа, өсөнсөһө – ут, тип әйтә.  Ни өсөн?  (
сөнки һүҙ  дауалай,  яралай һ. б. )

—        
Телдең көсө тураһында мәҡәлдәр бармы?

Слайд
4.

—        
Һүҙ тураһында нимәләр беләһегеҙ?

—        
Интеллект картаһын төҙөү.

Слайд
5

—        
Тел байлығын билдәләүҙә, баһалауҙа кәрәкме? 
Ни өсөн?

Дәрес
маҡсаты:     Слайд 6

·       
тел байлығын байҡау, ынйыларын барлау;

·       
мөмкинлектәрен өйрәнеү;

Дәрес 
темаһы:

 Дата,
көн.

Синонимдар
һәм уларҙың телмәрҙә ҡулланышы     Слайд 7

1.      М.
Кәримдең  шиғырын уҡыйыҡ.

2.      Нимә
тураһында был шиғыр? Һуғышта булғанмы?

3.      Дошман 
тураһында ни әйтә?

Слайд
8

Тураныҡ,
ҡыйып-ҡырып ташланыҡ, тапаныҡ, күктән тибеп төшөрҙөк, бүрткәнсе һыу эсерҙек,
үлтерҙек, бөтөрҙөк.

—        
Мәғәнәләре тураһында ни әйтерһегеҙ? (
оҡшаш)

Нисек
атала бындай һүҙҙәр ? ( синоним)

Слайд
9.

—        
Мәғәнәһе яғынан бер-береһенә яҡын булған,
бер үк төшөнсәне сағылдырған, ләкин мәғәнә нескәлектәре йәки стилистик биҙәге
менән айырылған һүҙҙәр СИНОНИМДАР тип атала.

—        
 Тел күренеше булараҡ айырым өйрәнелеүе
мөмкинме?  Кем өйрәнгән? ( телсе ғалимдар)

Слайд
10.

Белешмә:
  Синонимдар —  боронғо күренеш.   Башҡорт телендә XVI быуат яҙмаларында ла күҙәтергә
мөмкин. Хәҙерге башҡорт телендә синонимдарҙы өйрәнеп, һүҙлек төҙөүсе ғалим- З.
Ураҡсин.

—        
Һүҙҙәр нисек бирелгән? ( алфавит, рәт)

—        
Синонимик рәт төшөнсәһен кем әйтеп ҡарар?

—        
 Нимә ул синонимик рәт? ( синонимик рәте,
теҙмәһе)

Слайд
11

—        
Синонимик рәттәр бер төрлөмө? ( 2, 3, 10
һ..б.  һүҙ була)

—        
Беҙ яҙған синонимик рәткә өҫтәргә
мөмкинме? ( һүҙлектән табыу)

Слайд
12

Тураныҡ,
ҡыйып, ҡырып ташланыҡ, тапаныҡ, күктән тибеп төшөрҙөк, бүрткәнсе һыу эсерҙек,
ҡырһаҡ, үлтерҙек, бөтөрҙөк, һәләк итеү, юҡ итеү, башына етеү, йәнен ҡыйыу,
йәнен алыу.

—        
Башын ашау, йәнен алыу тигән
һүҙбәйләнештән торғандары нимәләр ул? ( фразеологизмдар)

Ошо
синонимик рәттә иң йыш ҡулланылғаны битараф һүҙ ( эмоцияһыҙ) ҡайһыһы?

    
Слайд 13

—        
 ( үлтерҙек).

—        
Аҫтына һыҙып, өҫтөнә доминанта тип яҙып
ҡуйығыҙ.

—        
ДОМИНАНТА ( итальян һүҙе «өҫтөнлөк
итеүсе») – мәғәнәләш һүҙҙәр араһында киңерәк мәғәнәгә эйә булып, йышыраҡ
ҡулланылған,  стилистик яҡтан битараф һүҙ.

 Башҡаларына
ҡарағанда мәғәнәһе киңерәк булып, йышыраҡ ҡулланыла.

 Ашау
һүҙенә синонимик рәт асыҡлайыҡ, доминантаны табырға ( ашау).

Слайд
14

 
Телмәрҙә синонимдар  осраймы, әһәмиәте ниндәй икән?  Миҫалдар ҡарайыҡ.

Слайд
15

—        
Ниндәй ярлы, ниндәй фәҡир
кеше

Йыр 
юғалһа  күңел түрендә.

—        
Синонимдар? Ни өсөн икенсе һүҙҙәр
ҡулланған автор ( ҡабатламаҫҡа)

2.     Мин
был ауырыуҙан тиҙ төҙәлдем. (сәләмәтләндем, һауыҡтым, йүнәлдем,
арыуландым).

(
фекерҙәрҙе дөрөҫ, аныҡ итеп әйтеү)

   
3. Ел ҡыуаҡлыҡ өҫтөндәге ҡар өйөмдәрен  осорҙо; ғәйрәтләнеп һыҙғырҙы,
         олоно, үкерҙе.

—
Елдең  тауышы ҡайһы һүҙҙә көлөрәк?

—
Нимәгә ошондай тәртиптә ҡулланған тип уйлайһығыҙ? (образлылыҡты көсәйтеү).

Слайд
16.

Шулай
итеп: синонимдар

1)    ҡабатланмаҫҡа;

2)    дөрөҫ,
аныҡ һөйләргә;

3)    образлылыҡты
көсәйтергә ярҙам итә.

Ял
минуты.  Көләмәс.

Нығытыу.

 Слайд
17.

•      Һүҙе
хаҡтың йөҙө аҡ.

—        
Синоним табығыҙ ( дөрөҫтөң)

—        
Мәғәнәһе?

•      Елгә
ҡаршы барыу түгел, ел ыңғайына йөрөү яҙмыштарҙан яҙҙыра.
(М.Кәрим)

—        
Синоним һүҙҙәр.

—        
Ни өсөн ҡулланылған? ( ҡабатланмаҫҡа)

—        
Елгә ҡаршы барыу түгел, ел ыңғайына йөрөү
нимәне аңлата? (ҡыйынлыҡҡа, кеше һүҙенә)

•      Бәғзе
берәүҙәр, бармаҡтарына шырау керһә лә, йыһан күкрәгенә хәнйәр ҡаҙалған һымаҡ
һөрәнләй. (Ғ. Садиҡов) ( 11 һүҙ. Һәр береһенә
1-әр синоним  )

Слайд
18

бәғзе – ҡайһы

берәүҙәр
– кешеләр

бармаҡтарына
– ҡулдарына

шырау
– сүп

керһә
– инһә

йыһан
– ғаләм

күкрәгенә
– түшенә

хәнйәр
– бысак

ҡаҙалған
– сәнселгән

һымаҡ
– кеүек

һөрәнләй
– ҡысҡыра.

—        
Ҡайһы кешеләр  ҡулына сүп инһә лә, түшенә
бысаҡ сәнселгән кеүек ҡысҡыра.

—        
 Ниндәй кешеләр тураһында һүҙ бара? (
бәләсел, ғауғасыл)

Өй
эше.

80,
81- се күнегеүҙәр.

Рефлексия.

Слайд
19

—        
Эш караһында аңлаған төшөнсәләргә  “+”,
аңламағандарға “-” ҡуйыу һәм баһалау.

Сайт менюһы

Беҙҙең һорау
Минең сайтты баһалағыҙ Бик яҡшы Яҡшы Уртаса Насар [ Һөҙөмтәләр · Архив ] Яуаптар һаны: 1202

Синонимдар һүҙлеге

Китаптың 1-се бүлеген асыр өсөн бында баҫығыҙ.

Китаптың 2-се бүлеген асыр өсөн бында баҫығыҙ.

Китаптың 3-сө бүлеген асыр өсөн бында баҫығыҙ.

Статистика
Онлайн бөтәһе: 1 Ҡунаҡтар: 1 Сайтты эшләүсе 0

Эҙләү

Инеү

Календарь

Синоним (грек. synonymos — бердәй исемле) – мәгънәләре ягыннан тәңгәл килгән яки якын тора торган сүзләр. Лексик синонимнар бер үк сүз төркеменә карыйлар, бер төшенчәне төрле яклап атыйлар, әмма бер-берсеннән мәгънә төсмерләре яки стилистик бизәкләре белән белән аерылып торалар: искиткеч, шаккаткыч, гаҗәп, хәйран калырлык, таң калмалы, уш китмәле. Синоним сүзләрнең мәгънәләре бер-берсе белән төгәл тәңгәл килми, аларның һәрберсе аерым мәгънә төсмере белдерү өчен хезмәт итәләр: аяусыз, рәхимсез, шәфкатьсез, мәрхәмәтсез, миһербансыз, кешелексез, кансыз синонимимк оясында иң көчле миһербансызлыкны белдерә
торган сүз – кансыз.

Примеры:

чирле, авыру

яхшы, шәп

карак, бур

алдакчы, яланчы

җитәкче, башлык, түрә

бәләкәй, кечкенә