Синоним татарча сузлэр

ав. – авиация

анат. – анатомия

арго – жаргонное слово

археол. – археология

архит. – архитектура

астр. – астрономия

безл. – безличная форма

биол. – биология

биохим. – биологическая химия

бот. – ботаника

бран. – бранное слово, выражение

буд. – будущее время

бухг. – бухгалтерия

в. – век

вводн. ел. – вводное слово

вет. – ветеренария

в знач. – в значении

вин. – винительный (падеж)

воен. – военное дело

воен.-мор. – военно-морской термин

возвр. – возвратное местоимение

вр. – время

в разл. знач. – в различных значениях

вспом. – вспомогательный глагол

выдел. – выделительный союз, выделительная частица

геогр. – география

геод. – геодезия

геол. – геология

геофиз. – геофизика

гидрол. – гидрология

гидротех. – гидротехника

гл. – глагол; глагольный

горн. – горное дело

грам. – грамматика

груб. – грубое слово, выражение

дат. – дательный (падеж)

деепр. – деепричастие

диал. – диалектизм

дип. – дипломатия

доп. – дополнение

др. –другое, другие

ед. – единственное число

ж. – женский (род)

ж.д. – железнодорожный транспорт

жив. – живопись

звукоподр. – звукоподражательное слово

знач. – значение

зоол. – зоология

и др. – и другие

изъясн. – изъяснительный союз

им – именительный (падеж)

ирон. – в ироническом смысле, иронический

иск. – искусство

ист. – история

и т. д. – итак делее

и т. п. – и тому подобное

карт. – термин карточной игры

кг. – килограмм

кино. – кинемотография

км. – километр

книжн. – книжный

к-рый (-ая, -ое) – который (-ая, -ое)

кратк. ф. – краткая форма прилагательного

кто-л. – кто-либо

кул. – кулинария

л. – лицо (глагола)

ласк. – ласкательная форма

лингв. – лингвистика

лит. – литература, литературоведение

личн. – личная форма глагола, личное местоимения

лог. – логика

м. – мужской (род)

мат. – математика

мед. – медицина

межд. – междометие

мест. – местоимение

метео. – метерология

мин. – минерология

миф. – мифология

мм. – миллиметр

мн. – множественное число

мор. – морской термин

муз. – музыка

мус. – мусульманский, относящийся к мусульманству

накл. – наклонение

напр. – например

нареч. – наречие

наст. – настоящее время

неизм. – неизменяемый

нек-рый(-ая, -ое) – некоторый (-ая, -ое)

неодобр. – неодобрительное

неопр. – неопределенная форма глагола, неопределенное местоимение

нескл. – несклоняемое слово

несов. – несовершенный вид глагола

обл. – областное слово, выражение

обознач. – обозначает, обозначение

огранич. – ограничительный союз, ограничительная частица

однакр. – однократный вид глагола; однократное действие

определит. – определительное местоимение

отп. – оптика

относ. – относительное слово, местоимение

отриц. – отрицание, отрицательный

офиц. – официальный термин, официальное выражение

охот. – охота

п. – падеж

палеонт. – палеонтология

перен. – переносно, в переносном значении

перечисл. – перечислительный

повел. – повелительное (наклонение)

погов. – поговорка

полигр. – полиграфия

полит. – политический термин

понуд. – понудительное (наклонение)

подр..– подражательное слово

посл. – пословица

поэт. – поэтическое слово, выражение

поясн. – пояснительный союз

пр. – прочий, прочее

превосх. – превосходная степень

предл. – предложный падеж

презр. – презрительное

пренебр. – пренебрежительное

прил. – имя прилагательное

присоед. – присоединительный союз

притяж. – притяжательное местоимение

прич. – причастие

прост. – просторечие

против. – противительный союз

прош. – прошедшие время

прям. – в прямом значении

психол. – психология

пчел. – пчеловодство

радио. – радиоэлектроника, радиотехника

разг. – разговорное слово, выражение

разд. – разделительный союз

рел. – религия

род. – родительный (падеж)

рыб. – рыбаловство, рыбоводство

с. – средний (род)

сад. – садоводство

сапожн. – сапожное дело

сказ. – сказуемое

сл. – слово

см. – смотри

собир. – собирательное (существительное), собирательно

совв–совершенный вид глагола

соед. – соединительный союз

сопост. – сопоставительный союз

сочин. – сочинительный союз

спорт. – физкультура и спорт

спец. – специальный термин

сравн. – сравнительная степень, сравнительный союз

ст. – степень

стр. – строительное дело

сущ. – имя существительное

с.-х. – сельское хозяйство, сельскохозяйственный

тв. – творительный (падеж)

театр. – театральный термин

текст. – текстильное дело

тех. – техника

торг. – торговля

указ. – указательное местоимение; указание, указывает

уменьш. – уменьшительная форма

уменьш.-ласк. – уменьшительно-ласкательная форма

употр. – употребляется

усил. – усилительная форма, усилительная частица

усл. – условная форма, условный союз

уст. – устаревшее слово, выражение

уступ. – уступительная форма, уступительный союз

утв. – утвердительная частица

фарм. – фармакология

физ. – физика

физиол. – физиология

филос. – философия

фин. – финансовый термин

фолък. – фольклор

фото – фотография

хим. – химия

церк. – церковное слово, выражение

ч. – число

част. – частица

числ. – имя числительное

шутл. – шутливое слово, выражение

эк. – экономика

эл. – электротехника, электричество

этн. – этнография

юр. – юридический термин

Татарские

мәс. – мәсәлән

һ.б. – һәм башкалар

һ.б.ш. – һәм башка шундыйлар

иск. – искергән сүз

сөйл. – сөйләү сүзе

Рейтинг:   / 5

Татар теле. Автор Лилия.

                                             Тема: Синонимнар

                                                                                            Башкарды:

                                                             Татар теле һәм әдәбияты укытучысы

                                                               Җәләлова Лилия Раил кызы.

                                       Казан 2014

       Максат: 1. Синонимнар турында гомуми төшенчә бирү.

                     2. Синонимнарны сөйләмдә дөрес кулланырга өйрәтү.

                     3. Туган як табигатенә мәхәббәт тәрбияләү.

       Җиһазлау: Карточкалар, слайдлар, интерактив такта

       Дәрес тибы: Яңа материалны аңлату дәресе.

                                   Дәрес барышы.

I. Оештыру өлеше.

     1) укучыларны барлау;

     2) уңай психологик халәт тудыру;

     3) укучыларның дәрескә әзерлекләрен тикшерү.

II. Актуальләштерү.

     1. Үткән дәрестә үтелгән материалны искә төшерү өчен сораулар бирү.

— Нинди сүзләр аваздаш сүзләр дип атала?

— Әйтелешләре һәм язылышлары бер үк, әмма мәгънәләре башка булган сүзләр омонимнар дип атала.

— Омонимнарга мисаллар китерегез.

— Омоформа – әлешчә омоним, мәсәлән, яра (утын яра, җәрәхәт)

— Омограф – әйтелеше төрле, язылышы бер, мәсәлән, бүлмә — бүлмә

— Омофоннар – әйтелешләре бер, язылышлары төрле, мәсәлән, карат – кара ат,              картаю – карт аю.

       2. Рәсем өстендә эш.

Укучылар, омонимнарны аера беләсез, бик яхшы. Ә хәзер тактадагы яз рәсеменә күз салыгыз.Сез терәк сүзләр файдаланып һәм үзегезнең дә фантазиягезне “ эшкә җигеп”, биш – алты җөмләдән торган хикәя төзегез.

       Терәк сүзләр: яз, күк, яра, басма.

       Көтеп алган яз да килеп җитте. Әйтерсең, бар табигать җанланган.                      

Күк йөзе аяз, кояш елмаеп карый, кошлар сайрый. Агачларда бөреләр яфрак     яра башлаган. Басма тулы кеше. Алар елгадагы боз китүне исләре китеп карап торалар.

III. Яңа теманы аңлату.

       1.Күрсәтмәлелеккә язылган сүзләрнең мәгънә уртаклыгына басым ясап, яңа теманы аңлату.

       2.Укучылардан кагыйдәне әйттерү, мисаллар уйлату.

— Укучылар, тактага язылган сүзләргә укыгыз әле.

— Уңган – булган, булдыклы, алтын куллы, кулыннан килә, кулы кулга йокмый.

— Болар нинди сүзләр?

— Уртак мәгънәле сүзләр, бер – берсеннән мәгънә төсмерләре, язылышлары белән аерылып торалар.

— Менә кагыйдәне үзегез үк әйтеп бирдегез.

(уытучы нәтиҗә ясый)

—         Димәк, мәгънәләре белән бер үк төрле булган яки бер – берсеннән мәгънә төсмерләре белән аерылып торган сүзләр синонимнар дип атала.

(укучылар дәреслектә бирелгән кагыйдәне укып чыгалар)

IV. Яңа теманы ныгыту.

       3.Карточкалар белән эш.

   Бирем. Җөмләләрдәге билгеләнгән сүзләрне синонимнар белән үзгәртеп, күчереп языгыз.

   Җөмләләр.

1. 1.     Җырчы кошлар киң тугай өстендә нәни канатларын җелпеп сайрыйлар.
2. 2.     Алар чиксез зур шатлыкларын белдерәләр.
3. 3.     Күл тирәсе зифа таллар, сылу камышлар белән уралган.
4. 4.     Яшь усакның калтыравык яфраклары әкрен җилдә тибрәлә.

(Бирем укытучы белән берлектә тикшерелә)

—         Җырчы кошлар иркен алан өстендә кечкенә канатларын җелпеп сайрыйлар.

—         Алар гаять зур куанычларын белдерәләр.

—         Күл әйләнәсе төз таллар, гүзәл камышлар белән уралган.

—         Нәни усакның дерелдәвек яфраклары әкрен җилдә тибрәлә.

4.Дәреслек белән эш.(111 нче биттәге 169 нчы күнегү.Җөмләләрне укып, синоним сүзләрне табыгыз)

— Әйтмәде, телгә алмады, сөйләмәде, авызга да алмады.

— Бу нинди сүзләр?

— Синонимнар

— Әлеге сүзләр ни өчен синонимнар дип атала?

— Чөнки бу сүзләрнең мәгънәләре бер үк.

— Санап чыгылган сүзләрне нинди бер сүз белән генә әйтеп була?

— Әйтмәде сүзе белән.

— Димәк, әйтмәде сүзе төп сүз, ягъни доминанта була.

                                      Физкультминут.

1. 5.     Кроссворд чишү.

Бирем. Бирелгән сүзләрнең синонимнарын табыгыз.

А
	А
		А
			А
				А
					А
						А

   Сүзләр: авторитет( абруй), бур(карак), ымлау(ишарә), болын(тугай),                      

                   боерык(фәрман), сынау(имтихан), сөйләшү(такылдау)

   V. Дәресне йомгаклау. Өйгә эш бирү.

   — Бүген дәрестә нинди сүзләр өйрәндек?

   — Синонимнар.

   — Нәрсә ул доминанта?

   — Бер синонимик ояга берничә сүз керергә мөмкин, шуларның берсе яки икесе доминанта(төп) сүз була.

— Синонимнарның нинди әһәмияте бар?

— Синонимнарга бай кеше үз уен ачык, төгәл әйтә ала, фикерен дөрес чагылдыра, җөмләләре кыска һәм җыйнак була.

   VI. Билге кую.

Антонимы:                              Синонимы:
Тиз—Озак                               Азык—ашамлык
Ерак—якын                            Эдэпле—тэртипле
Югары—тубэн                         Батыр—Кыю
Иртэ—кищ                               Былтыр—уткэн ел
Килэ—китэ                              Гадел—дорос
Эре—вак                                  Ророс—гэдел
Кин—тар                                  Жинел— не знаю =(

Усал—юаш
Юмарт—саран
Надан—белемле
Калын—нэзек