Тема:
синоним һәм антоним сыйфатлар.
Максат:
текст эченнән синоним һәм антоним сыйфатларны табу, сыйфатларны дөрес кулланып
җөмләләр төзү, сыйфатка өлешчә морфологик анализ ясау күнекмәсе булдыру, якташ
язучылар әсәрләрен укуга кызыксыну тәрбияләү.
Җиһазлау:
дәреслек, тест сораулары, карточка, проектор, ноутбук.
Дәрес барышы:
1.Оештыру өлеше.
— Исәнмесез, укучылар, хәерле көн.
— Көннәр хәерле булсын!
— Көннәребез хәерле, елларыбыз имин булсын
дигән теләк белән дәресебезне башлап җибәрәбез.
2. Актуальләштерү.
Алдагы дәресләрдә без сезнең белән сыйфат сүз төркеме турында белемнәребезне
киңәйтә башлаган идек. Әйдәгез, нәрсәләр беләбез икән, искә төшереп китик әле.
(Тест сораулары белән эш. Дөреслеге СС буенча тикшерелә Тэйк-оф-тач-даун—бас-утыр)
1.Сыйфат нәрсә белдерә?
1.
предметны
2.
предметның эш,хәлен, хәрәкәтен
3.
предметның билгесен
2. Сыйфатка хас үзенчәлекләр:
1.
сан, тартым, килеш белән төрләнә
2.
зат-сан, юнәлеш, заман белән төрләнә
3.
дәрәҗә, асыл һәм нисби сыйфат була
3. Кайсы җөмләдә сыйфат хәбәр булып килгән?
1.
Юмарт кыш җир өстенә карын да бирер әле.
2.
Офык иңләтеп чабып үтүче атлардан да матуррак сурәт булуы мөмкинме соң?!
3.Бүген
көн бигрәк салкын.
4. Кайсы җөмләдә артыклык дәрәҗәсендәге сыйфат бар?
1.Шуннан
да олырак бәхетнең булуы мөмкинме соң?
2.
Күбәләктәй ап-ак карлар, һавада бөтерелеп, иңнәреңә куна да сине биергә дәшә.
3.
Мамыктай ак кар өстеннән, күзләрне камаштырып, кояш нурлары сибелә.
-Тест сорауларына биргән җавапларыбызны
дәлилләп китик әле. (һәр группадан 1 укучы дәлилләп күрсәтә)
3. Яңа теманы аңлату.
Ә хәзер әйдәгез, алга таба күз салыйк әле. “Укы, чагыштыр, нәтиҗә яса”
1. Бераз үсә төшкәч, әнием миңа Теләче
базарыннан матур бизәкләр төшерелгән кечкенә генә көянтә алып кайтты. Нәни
калай чиләкләргә бау тагып бирделәр дә мин чишмәгә йөгердем.
2. Бик бәхетле бала икәнсең. Төне
буе үзенең үткәнен, минем бәхетсез бала булып тууымны сөйләп чыкты.
-Калын хәрефләр белән бирелгән сүзләрнең
мәгънәләрен ачыклап китик әле. Сез ничек уйлыйсыз, әлеге сүзләрне икенче төрле
нәрсә дип атыйбыз? Синоним- бер үк мәгънәне аңлата торган сүзләр.
Антонимнар- капма-каршы мәгънә аңлата торган
сүзләр.
—Әгәр
игътибар иткән булсагыз, әлеге җөмләләр арасында безгә бик якын сүз бар иде.
Әйе, ул- Теләче сүзе. Сезгә бирелгән тест мисалларында, яңа гына карап киткән
җөмләләр дә алар безнең якташ шәхес- күпкырлы талант иясе Дания Гайнетдинова
әсәрләреннән алынган җөмләләр.
Димәк, бүгенге дәрестә без нәрсә турында
сөйләшү алып барабыз. Дәрес темасы: синоним һәм антоним сыйфатлар. Алга куйган
максатыбыз: текст
эченнән синоним һәм антоним сыйфатларны табу, сыйфатларны дөрес кулланып
җөмләләр төзү, якташ язучылар әсәрләрен укуга кызыксыну тәрбияләү.
4. Теманы ныгыту.
Алдагы слайдка күз салыйк әле. Төркемнәрдә эш алып барабыз. Һәркем антоним
кергән җөмләләр яки сүзтезмәләр уйлый. Һәр төркемнән 1 укучы мисал китерә.
-кышкы һәм җәйге табигать
— язгы һәм көзге табигать
-синонимнар табу буенча эшләү
— якташыбыз Дания Гайнетдинова турында
белешмә материал бирү
5. физминутка ФОЛОУ-ЗЕ-ЛИДЕР
6. Дәреслек материалы белән эшләү.
Дәфтәрдә күнегү башкару.
Күнегү 220 – телдән (синонимнарның
кулланылышын аңлату)
Финк-райт-раунд-робин
укучылар төркемнәрдә эшли, һәр төркем үзенә бирелгән сыйфатлар белән
сүзтезмәләр төзи, укыйлар.
1.матур, сылу,гүзәл, зифа- кыз, каен,
көн, буй, рәсем
2. олы, өлкән, зур, биек-буын, агач, кеше,
йорт
3. юка, нәзек, нечкә- дәфтәр, бил, сабак
-Ә хәзер шул исемнәрнең берсен генә алып,
бөтен сыйфатлар белән кулланып карагыз. Нәтиҗә ясыйбыз: синонимнарны җөмлә мәгънәсенә
туры килгәнен генә сайларга кирәк.
Күнегү 221- язма (сыйфатларның антоним
парларын табып язу)
7. Өй эше бирү.
Мәкальләрне уку, антоним сыйфатларны барлау.
• Дөрес сүз таш яра, ялган сүз
баш яра.
• Куркак
ашта батыр, кыю эштә батыр.
• Яхшы
сүз сөендерер, яман сүз көйдерер.
• Каты
сүзгә тал сына, йомшак сүзгә таш эри.
Яхшы тел- яз кебек, яман тел- көз
кебек.
Өйдә антоним кергән 2 мәкаль язарга.
8. Йомгаклау.
Укучыларның дәрестә катнашуын бәяләү. Дәрескә йомгак ясау (Бүгенге дәрестә
нәрсә өйрәндек, нәрсәгә ирештек?)
Мәкальләр уку, мәгънәләрен ачыклау. Артык
мәкальне табу, 3 мәкальне күчереп язу, өйдә сыйфатка морфологик анализ ясарга.
• Җылы
сүз җан азыгы.
• Изге
сүз сөйләсәң, изге ишетерсең.
• Сорамаган
сүзгә җавап бирмиләр.
• Оста
кешенең кулы бии.
Морфологик анализ тәртибен искә төшерү.
Дәреснең темасы: Антоним һәм синоним сыйфатлар (3 нче сыйныф)
Максат: 1)Сыйфат турында өйрәнгәннәрне ныгыту;
2)Укучыларның белем дәрәҗәсен, логик фикерләү сәләтен, иҗади сәләтләрен үстерү;
3)Антоним һәм синоним сыйфатлар белән таныштыру;
4)Туган телгә мәхәббәт, әниләргә хөрмәт тәрбияләү.
Материал: татар теле дәреслеге, 3 сыйныф, 81 -84 бит, табышмаклар китабы, дәфтәр,компьютер,проектр,презентация.
Дәреснең тибы: сәяхәт дәрес.
Дәрес барышы:
I.Оештыру.
1.Уңай хәләт тудыру:
2. Укучыларның дәрескә әзерлекләрен тикшерү.
3. Дәрескә кирәкле әсбапларны барлау.
4. Дәрес максатын хәбәр итү.
Исәнмесез укучылар! Хәерле көннәр сезгә! Зиһен һәм тел ачкычлары. Телимен һәммәгезгә!
— Укучылар бүгенге дәрестә без сезнең белән сыйфат сүз төркемен кабатларбыз һәм сыйфатларның антоним һәм синоним төрләрен өйрәнербез.
II. Актуальләштерү:
— Өй эшенә сезгә 153 нче күнегү иде. Сыйфатлар кулланып хикәя язарга. Әйдәгез берничә укучының хикәясен тыңлап узыйк.
–Бик әйбәт укучылар.
Без сезнең белән сыйфатлар мәкаль һәм табышмаклар да күп кулланыла дип үткән идек, экранда алар бирелгән, танышыйк һәм сыйфатларны табып ачыклыйк әле. Нинди сыйфатлар табарсыз.
Аяксыз , кулсыз, үзе агачтан сикереп төшә.(яфрак)
Ак җир, кара тап, нәрсә булыр, уйлап тап.(китап)
Теле озынның акылы кыска.(м)
Акыллы чәчә барыр, акылсыз җыя барыр.(белем)
Вөҗданы пакъ- йөзе ак. (м)
-Синоним һәм антоним сыйфатлар кулланылган. Тактада язу.
Аяксыз-кулсыз —— антонимнар,
ак-кара—антонимнар,
озын-кыска— антонимнар,
акыллы-акылсыз—антонимнар,
пакъ-ак—синонимнар.
-Безнең бүгенге дәреснең темасы да Синоним һәм антоним сыйфатлар дип атала. Дәфтәрләргә число һәм теманы язып куйыйк.
III.Матур язу күнегүе.
Егерменче гыйнвар.
Чәршәмбе көн.
Сыйныф эше.
к н л
.алкын, оз.н, .омшак, .айдалы, б.ллы, .үгәрәк.
IV. Үткәннәрне ныгыту.
-Укучылар, без буген сәяхәт- дәрес үткәрербез һәм “ Сыйфат патшалыгы”на сәяхәт итәрбез. Беренче патшалыкта тест эшләргә туры киләчәк.”Сорау бездән,җавап-сездән” дип атала ул тест.
(слайд 1)
1 .Сыйфат нәрсәне белдерә?
А)предметны
Б)предметның эшен
В)предметның билгесен
2. Сыйфат нинди сорауларга җавап булып килә?
А) Кем? Нәрсә?
Б)Нинди? Кайсы?
В) Нишли? Нишләде? Нишләгән?
3. Сыйфат нинди сүз төркеменә бәйләнеп килә?
А) фигыльгә
Б)исемгә
В)алмашлыкка
4)Сыйфат кергән җөмләне билгеләргә
А)Алсу мәктәптә укый.
Б)Бүгенге көн кояшлы булды.
В) Әни миңа күлмәк алды.
II нче патшалык “Бер предметка күп билге “ дип атала.(сдайд 2)
1 нче рәт – алма
2 нче рәт – кыяр
3 нче рәт – помидор сүзләренә сыйфатлар табып язырга.
-Сыйфат предметның нинди билгеләрен белдерә? (форманы, төсне,тәмне,характерны, табигать күренешләренең билгеләрен)
V.Яңа тема өстендә эш.
-Сыйфатлар мәгънәләре ягыннан аерылалар. Мәгънәләре капма –каршы булган сыйфатларны антоним сыйфатлар дип атыйлар. Шулай итеп III нче патшалык “Антоним сыйфатлар” патшалыгына рәхим итегез. Алар белән танышырга дәреслегебез ярдәм итәр. 82 нче бит, 155 нче күнегүне эшлибез. (язмача башкару)
(слайд 3)
_Ә хәзер бирелгән сыйфатларның антонимын табарга кирәк
Матур- ямьсез җиңел- авыр
Яшь- карт ачы- баллы
Яңа- иске салкын- җылы
Караңгы- якты чиста- пычрак
Бай- ярлы төз-кәкре
Дәреслек белән эш. 156 нчы күнегү (язмача). Нокталар урынына тиешле антоним сыйфатларны сайлап язырга.
VI. ФизИК ЯЛ МИНУТЫ. (слайд 4)
_Күрсәт әле, үскәнем. Ничек кошлар очалар?
-Менә шулай, менә шулай.җиңел генә очалар.
-Күрсәт әле, үскәнем, ничек яфрак коела?
-Менә шулай, менә шулай, матур итеп коела.
-Күрсәт әле, үскәнем, ничек куян сикерә?
Плакат белән танышу.
1. Мәгънә төсмерләре үзгә булса да, бер үк төрле билгене берничә сыйфат белән белдереп була. Андый сыйфатлар мәгънәдәш яки синоним сыйфатлар дип аталалар. Мәсәлән: олы, зур; эссе, кайнар; матур, чибәр; батыр, кыю һ. б.
2. Мәгънәләре буенча предметның бер-берсенә каршы билгеләрен белдерә торган сүзләр антоним сыйфатлар дип аталалар. Мәсәлән: матур — ямьсез, эшчән — ялкау, батыр —куркак.
Укытучы:
-Синоним һәм антоним сыйфатлар предмет билгеләрен төгәлрәк сурәтләргә ярдәм итә.
Антоним сыйфатлар өстәп, җөмләләрне әйтеп бетерегез.
Кышын көн кыска, ә төн … . (озын)
Җәен көн аяз, ә көзен … . (болытлы)
Күп укыган бала белемле, ә аз укыган … . (белемсез)
Китап калын, ә дәфтәр … . (юка)
Алма баллы, ә лимон … . (ачы)
Кар йомшак, ә боз … . (каты)
Шикәр ак, ә күмер … .(кара)
VII. Дәреслек белән эш. 158 нче күнегү. Антоним сыйфатлар куеп, мәкальләрне күчереп язарга.
Әйдәгез, синоним сыйфатлар кулланып, 160 нчы күнегүне язып эшлибез.
VIII.Йомгаклау.
Сыйфат турында тагын бер мәгълүмат алдык. Синоним һәм антоним сыйфатлар турында ниләр белдек укучылар? (Билгеләмәне искә төшерәбез).
IX. Өйгә эш бирү. 162 нче күнегү. Табышмакларның җавапларын табарга. Калын хәрефләр белән бирелгән сыйфатларның синонимнарын уйлап язарга.
Билгеләр кую.
Антоним һәм синоним сыйфатлар
PPTX / 5.99 Мб
Антоним сыйфатлар.3 нче сыйныф татар төркеме.
план-конспект урока на тему
Сүз төркеме – синоним сыйфатларны кабатлау, антоним сыйфатларга төп төшенчә бирү; укучыларның үз фикерләрен әйтә, анализ ясауларына, дәрестә шулардан чыгып нәтиҗә ясый белүләренә ирешү өчен шартлар тудыру. Сөйләмнең матурлыгына һәм укучыларның сөйләмдә сыйфат сүз төркемен урынлы куллана белергә күнектерү. Мәкальләр,табышмаклар аша укучыларда татар халык авыз иҗатын өйрәнүгә кызыксыну тәрбияләү һәм бер-береңне тыңларга, хөрмәт итәргә шарт тудыру.
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
| antonim_syyfatlar_zaripova_z.m.rar | 157.29 КБ |
Предварительный просмотр:
Дәрес темасы: Антоним сыйфатлар.
Максат: 1) дидактик: сүз төркеме – синоним сыйфатларны кабатлау, антоним сыйфатларга
төп төшенчә бирү;
2) үстереш: укучыларның үз фикерләрен әйтә, анализ ясауларына, дәрестә
шулардан чыгып нәтиҗә ясый белүләренә ирешү өчен шартлар тудыру;
Сөйләмнең матурлыгына һәм укучыларның сөйләмдә сыйфат сүз төркемен
урынлы куллана белергә күнектерү.
3) тәрбияви: мәкальләр,табышмаклар аша укучыларда татар халык авыз иҗатын
өйрәнүгә кызыксыну тәрбияләү һәм бер-береңне тыңларга, хөрмәт итәргә шарт
Дәрес тибы: яңа материалны аңлату
Дәреснең методы: өлешчә танып белү
Алымнар: укытучы сөйләве, күрсәтү, аңлату, әңгәмә, күнегү, тест, Сингапур методикасының структуралары.
Кулланылган структуралар : Релли Робин, Куиз-куиз-трейд, Континиус Раунд Робин, Сингл Раунд Робин,
Җиһаз: ноутбук белән экран, карточкалар, презентация.
“Берәү башка телне өйрәнмәк булса,
иң элек үз теленең грамматикасын яхшы белсен”
Уңай психологик халәт тудыру.
- Хәерле көн, укучылар, хәлләрегез ничек?
- Яхшы.
- Тагын ничек әйтергә була?
- Әйбәт.
Сыйныфны эшкә әзерләү.
Укучылар өчен максат: дәрескә игътибар булдыру.
Укытучы өчен максат: Үткән теманы аңлау дәрәҗәләрен ачыклау, үзләштерү.
1) -Укучылар, сез җавапларыгызда нинди сүзләр кулландыгыз?
— сыйфатлар нәрсәне ачыклап килә?( исемне) (предметны)
-сыйфатлар предметның нинди билгеләрен белдерә?
( төсне, тәмне,күләм –форма, характерны, табиггать күренешен, физик хәлне)
— сыйфат ачыклаган исемне нәрсә дибез?( сыйфатланмыш)
— безнең җавабыбыздагы сыйфатлар нинди мәгънәле ? (бертөрле)
— нинди сыйфатлар дидек?
Нәрсә соң ул синонимнар?
-Синоним дип бертөрле мәгънәле сүзләргә әйтәләр. Мәсәлән: матур-гүзәл,чибәр.
2) — Балалар, сезгә өй эше итеп нәрсә бирелгән иде?
( акыллы сүзенең охшаш мәгънәләрен табып язарга һәм шул сыйфатларны кертеп җөмлә төзергә иде)
Укучылар өчен максат: өй эше дөреслеген тикшерү.
2) Релли Робин (ике укучы чиратлашып җавап бирәләр) структурасы белән тикшерү
III.Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.
3)Укытучы : Балалар, шулай итеп без уебызны, фикеребезне анык, төгәл чагылдырырга ярдәм итүче һәм сөйләмебезне образлы итүче синоним сыйфатлар белән танышкан идек. Бүген дә татар әдәби теленең гаять бай сүзлек хәзинәсен өйрәнүебезне дәвам итәбез. Башта экранда бирелгән мәкальләрне укып үтик.
1 нче слайд ачыла.(Мәкальләр укыла, мәгънәләре, ачыклана.)
1) Яхшы сүз- җанга дару,
Яман сүз-тәнгә яра. 2.Хезмәтнең тире ачы булса да, җимеше татлы. 3. Юмарт кулга байлык күбрәк керә. Саран кеше ишеген кунак какмас. 4. Батыр кеше үлсә дә, исеме үлмәс.
Куркак кеше үз күләгәсеннән дә курка
Укытучы:Укучылар, ничек уйлыйсыз,биредә яхшы-яман, ачы – татлы , юмарт- саран, батыр — куркак сүзләре нинди мәгънәгә ия? Нинди сорауга җавап бирәләр? ( Бу сүзләр капма – каршы мәгънәгә ия.)
Укучылардан нәтиҗә ясату.
Капма – каршы мәгънәдәге сүзләр антонимнар дип атала. ( Антоним грек сүзе, каршы мәгънәсендә). Дәрес максатын ачыклау. Димәк, укучылар, без бүген нинди тема өйрәнәбез.
III.Белем һәм күнекмәләрне ныгыту.
4 ) Укытучы: Антонимнар кулланылган тагын нинди мәкаль һәм табышмаклар әйтә аласыз? (Җаваплар тыңланыла)
Укытучы: Укучылар, шулай итеп антонимнар нинди әсәрләрдә киң кулланыла? ( Җавап алына)
Б) Нинди антоним сыйфатлар әйтә аласыз?
5) 2 нче слайд.Җөмләләр төзергә:
Зур – кечкенә, авыр – җиңел, эшчән – ялкау.
6)(3 нче слайд) Сыйфатларда мәкаль һәм табышмаклар күп кулланыла дидек, мин укыйм, ә сез нинди сыйфатлар табарсыз.
а)Аяксыз , кулсыз, үзе агачтан сикереп төшә.(яфрак)
б )Ак җир, кара тап, нәрсә булыр, уйлап тап.(китап)
в )Акыллы чәчә барыр, акылсыз җыя барыр.(белем)
г )Теле озынның акылы кыска.(м)
д) Вөҗданы пакъ- йөзе ак. (м)
7) (4 нче слайд) Дәреслек белән эш: № 245, нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп, табышмакларны күчереп яз, антоним сыйфатларны билгелә.
(5 нче слайд. ) “Ахырын тап” уены. Антоним сыйфатлар өстәп, җөмләләрне әйтеп бетерегез.
Кышын көн кыска, ә төн . . (озын)
Җәен көн аяз, ә көзен . . (болытлы)
Күп укыган бала белемле, ә аз укыган . .(белемсез)
Китап калын, ә дәфтәр . . (юка)
Алма баллы, ә лимон . . (ачы)
Кар йомшак, ә боз . . (каты)
Шикәр ак, ә күмер . .(кара)
9) 6 нчы слайд. Татарчага тәрҗемә ит.
№ 247,113 нче бит, дәреслек.
Сыйфатларны тап, рус телендә сыйфатларга кушымчалар ничек ялганган?Аңлат,нәтиҗә яса.
(рус телендә сыйфатларга кушымчалар сыйфатланмышка,аның нинди родта килүенә карап ялгана)
10) 7нче слайд. Тиешле кушымчалар куеп укы.
Маленьк. проворн. белка. Кечкенә җитез тиен
Зл… сер…волк. Усал соры бүре.
Летн. тёпл. день. Җәйге җылы көн.
Интересн. нов. книги. Кызыклы яңа китаплар.
Укытучы: а) татарча сүзтезмәләрдә сыйфатлар кушымча белән кулланылганмы?
б) Русча сүзтезмәләрдә сыйфат кушымчалары нәрсәгә бәйле?
11) Тест (биремле карточкалар)
1. Сыйфат нәрсәне белдерә?
ә) эшне, хәрәкәтне
б) предметның билгесен
2 . Сыйфат нинди сорауларга җавап бирә?
3. Сыйфат белән ачыкланган исем нәрсә дип атала?
а) сыйфатланмыш;
ә) саналмыш;
б) аныкланмыш.
4. Предметның төсен, күләмен, тәмен белдергән сүзләр кайсы сүз төркеме була?
а) сыйфат
5. Биек сүзенең антонимы:
12) Ә хәзер сыйфат моделен ясыйк. ( 8 нче слайд)
Укучылар билгеле вакыт эчендә дәфтәрдә (кәгазьләрдә) тема буенча белгән антоним сыйфатларны язалар, сигнал буенча 1 нче укучы иптәшен ( “партнер по плечу”) тикшерә башлый. Сигнал буенча 2 нче укучы иптәшен тикшерә.
5 ) Континиус Раунд Робин (продолжительный раунд робин) структурасы ярдәменә бер-берегезгә чират буенча җөмләләрне уку, булмаганын язу.
6 ) Релли Робин (ике укучы чиратлашып җавап бирәләр) структурасы белән тикшерү
Сингл Раунд Робин
алымы һәр укучы 1 мәртәбә җавап бирә)
Континиус Раунд Робин (продолжительный раунд робин) структурасы ярдәмендә тикшерү.
Источник статьи: http://nsportal.ru/shkola/rodnoy-yazyk-i-literatura/library/2015/03/25/antonim-syyfatlar-3-nche-syynyf-tatar-torkeme
«Антонимнар»
методическая разработка (5 класс) на тему
“Антонимнар” темасына дәрес эшкәртмәсе
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
| antonimnar.docx | 28.07 КБ |
Предварительный просмотр:
1. «Антонимнар» төшенчәсе белән таныштыру,ныгыту. Телебездә антонимнарны дөрес итеп аера һәм кулана белергә өйрәтү.
2. Укучыларның сүз байлыгын арттыру, тел культурасын үстерү, фикер йөртү сәләтен көчәйтү.
3. Укучыларны әдәплелеккә, тәрбияле, игътибарлы булырга өйрәтү.
Дәрес тибы: Яңа белемнәрне үзләштерү дәресе.
Җиһазлау: Татар теле дәреслеге, “Антонимнар” темасына презентация.
I. Оештыру этабы.
Исәнләшү, сыйныфта психологик уңай халәт булдыру.
- Хәерле иртә, укучылар! Кәефләрегез әйбәтме? “Көнне яхшы сүз белән башласаң, бөтен көнең яхшы үтәр”, — диләр. Әйдәгез әле, бер-беребезне яңа көн белән котлыйк.
Укучылар теләкләр телиләр:
- Яңа көн тынычлык алып килсен!
- Яңа көндә яңа “5”леләр алыйк!
- Әти — әниебезгә ягымлы булыйк!
- Яңа көндә барыбыз да яхшы эшләр генә кылыйк!
II. Белемнәрне актуальләштерү .
— Укучылар, әйдәгез үткән дәрес темасын искә төшереп алыйк.
— Нәрсә ул синонимнар? Мисаллар китерегез.
— Синоним дип мәгънәдәш сүзләргә әйтәләр.
— Кем башкача җавап бирергә тели?
— Алар мәгънә төсмерләре белән аерылырга мөмкин. Мәсәлән, чибәр кыз диләр, нәфис кыз дип әйтмиләр, чибәр, нәфис – үзләре синонимнар.
— Ягез, барысын да җыеп әйтеп карыйк әле.
— Мәгънәләре белән бердәй яки мәгънә төсмерләре белән генә аерылып торган сүзләр синонимнар дип атала.
— Бирелгән сүзләрнең синонимарын атап чыгыгыз әле
КЕШЕ ( адәм, инсан, зат, бәндә)
ЧИСТА ( саф, ару, пөхтә)
АКЫЛЛЫ ( зирәк, тапкыр, зиһенле)
III. Яңа белемнәрне беренчел үзләштерү.
-Укучылар, рәсемнәрдә нәрсәләр сурәтләнгән? (слайд №2)
— Бу сүзләр бер-берсенә нинди мәгънәдә кулланылган?
— Капма – каршы мәгънәдә
— Әйдәгез хәзер кыш белән җәйне чагыштырп карыйк (слайд №3)
— Кыш салкын, ә җәй җылы
Кышкы көн кыска, ә җәйге көн озын
Кышын табигать йокыга тала, җәен уяна.
-Бу җөмләләрдә нинди сүзләр капма-каршы куелган? (слайд №4)
-Кыш-җәй, салкын-җылы, кыска-озын, йокыга тала-уяна
-Дөрес, укучылар, ә капма- каршы мәгънәле сүзләрне ничек атыйлар соң?
— Димәк, укучылар, бүген без сезнең белән « Антонимнар » дигән теманы өйрәнүгә керешербез. Без өйрәнгән лексик берәмлекләр сезнең телегезне баетыр. Аларны дөрес итеп билгеләргә, урынлы кулланырга өйрәнү – дәресебезнең төп максаты.
— Хәзер дәфтәрләрне ачып бүгенге числоны һәм теманы язып куябыз.
— Ә хәзер антонимнарның билгеләмәсен искә төшерик (слайд №5)
— Укучылар ак төскә нинди төс антоним була? (слайд №6)
-Ә сары төс була аламы? Бу сорауга җавапны бирелгән җөмләләрне күзәтеп җавап бирергә була.
— 1) Кара җиргә ак кар ява. 2) Ак йөзең сагыштан сары булды. (слайд №7)
— Димәк, укучылар, антонимнар, шартлы рәвештә, даими һәм очраклы антонимнарга бүленә (слайд №8)
— Антонимнар ни өчен кулланыла соң? (слайд №9) (Дәреслектәге аңлатмалар укыла)
— Чагыштыру һәм капма- каршы кую (слайд №10)
— Сүзлек хәзинәсен баета, сөйләмнең сәнгатьлелеген көчәйтә (слайд №11)
IV. Яңа белемнәрне үзләштерүне тикшерү.
— Димәк:
1. Антонимнар — капма – каршы мәгънәле сүзләр.
2. Алар, шартлы рәвештә, даими һәм очраклы антонимнарга бүленә.
3. Антонимнар чагыштыру һәм капма- каршы кую өчен кулланыла.
4. Алар сүзлек хәзинәсен баета, сөйләмнең сәнгатьлелеген көчәйтә.
V. Яңа белемнәрне ныгыту.
— Хәзер әйдәгез биремнәр эшләп карыйк.(слайд №12)
1. Рәсемнәрдән антонимнар табарга. (слайд №13)
2. Бирелгән сүзләрнең антонимнарын язарга (слайд №14)
3.Антонимнар куеп мәкальләрнең ахырын язып бетерергә (слайд №15-16)
Иң ачы нәрсә дә тел, иң (татлы нәрсә дә тел)
Кыю бер үләр, (куркак мең үләр)
Яхшы тел яз кебек, (яман тел көз кебек)
Картлар сүзен капчыкка сал, (яшьләр сүзен янчыкка сал)
-Бу мәкальләр безне нәрсәгә өйрәтә?
Яздым җөмлә, иҗек , сүз – Тагын йомам һәм ачам,
Бик арыды минем күз. Бер йомам да, бер ачам.
Йомам күзем — ял итсен Күзләр хәрәкәте белән
Ачам күзем – күп күрсен Зур әйләнә сызам.
5. Эшебезне дәвам итәбез, киләсе бирем: шигъри юллардан антонимнар табарга (слайд №17)
6. Антонимнарны табып, төрен билгеләргә (слайд № 18)
VI. Өй эше турында мәгълүмат, аны үтәү буенча күрсәтмә бирү.
— Өй эше итеп, «Кышкы табигать» темасына антонимнар кулланып, миниатюр сочинение язып килергә. (слайд № 19)
Источник статьи: http://nsportal.ru/shkola/rodnoy-yazyk-i-literatura/library/2015/10/06/metodicheskaya-razrabotka-po-tatarskomu-yazyku
Тема: Синоним һәм антоним сыйфатлар.
Максат: 1. Белем бирү максаты – сыйфат темасы буенча алдагы дәресләрдә алган белемнәрне искә төшерү, ныгыту, антоним һәм синоним сыйфатлар турында төшенчә бирү;
2. Фикер сәләтен үстерү максаты – укучыларның сөйләм телен, логик фикерләү сәләтен, мөстәкыйльлекләрен, иҗади активлыкларын үстерүгә ярдәм итү, укучыларның үз фикерләрен тиз һәм төгәл әйтә белүләренә ирешү, телдән һәм язма күнекмәләр белән антоним һәм синоним сыйфатлар турында белемнәрне ныгыту, шулардан чыгып нәтиҗә ясый белүләренә ирешү;
3. Тәрбияви максат – аралашу һәм коллективта хезмәттәшлек итү күнекмәләрен, кешелеклелек, ярдәмчеллек сыйфатлары тәрбияләү; дәрестә балаларның тиз һәм дөрес җавап бирүләренә ирешү. Дәрес тибы: яңа белемнәр формалаштыру дәресе.
Җиһазлау: Мультимедиа проекторы, слайдлар, индивидуаль эш дәфтәрләре, конвертта биремнәр.
Кулланылган структуралар: МИКС ПЭА-ШЭА (Mix Pair Share), СИМАЛТИНИУС РЕЛЛИ ТЭБЛ (Simultaneos Rally Table), СИНГЛ РАУНД РОБИН (Singl Round Robin), КОНТИНИУС РАУНД РОБИН (Continuous Round Robin ).
Дәрес барышы.
I. Оештыру . Мотивлаштыру-ориентлаштыру.
Уңай психологик халәт тудыру. 3 мин.
Сәлам, дустым! (кулларны кысышу)
Хәлләр ничек? (җиңелчә җилкә кырыена кагу)
Кайда булдың?(колак яфрагыннан тоту)
Мин сагындым! (кулны күкрәккә кую)
Син килдең! (кулларны җәю)
Мин бик шат (кочаклашу, кул кысышу)
Балалар, бүгенге дәресне сезнең белән мин үткәрермен. Минем исемем Гөлгенә Мөнировна. Ә сезнең белән мин дәрес барышында танышырмын. Без бүген сезнең белән төркемләп эшләрбез. Өстәлләрдә мэнэдж мэт. Ул сезне бер командада партнерлар булып эшләргә ярдәм итә торган табличка. Минем кулымда хат бар. Бу хатны сезгә минем укучыларым җибәрде. Әйдәгез әле аны укып карыйк.
II. Уку мәсьәләсен кую. Проблемалы сорау кую. 5 мин.
Кадерле Азнакай гимназиясе укучылары! Без, Актүбә 2 нче урта мәктәбенең 6 нчы сыйныф укучылары татар телен бик тырышып өйрәнәбез. Дәресләрдә без төрле биремнәр үтәп, яңа белемнәр ачабыз. Күптән түгел өйрәнгән сүз төркеме безгә аеруча кызыклы булып тоелды. Ул сүз төркеме булмаса, безнең тормышыбыз шулкадәр кызыксыз, төссез, күңелсез, ямьсез, ә телебез ярлы булыр иде. Бу сүз төркеменә карата без сезгә биремнәр җибәрәбез. Аларны үтәгәндә, сез дә үзегезнең белемнәрегезне тикшерерсез һәм тулыландырырсыз дип ышанып калабыз. Сезгә уңышлар телибез.
Биремне сез экранда күрәсез. Рәсем дәресләреннән сез төсләрнең җылы һәм салкын булуын беләсез. Җылы төсләргә язылган хәрефләрне генә калдырырсагыз, бер сүз килеп чыгар. Ул нинди сүз?
(Парлап эшләү. “Яхшылык” сүзен китереп чыгару). Укучылар нәрсә соң ул яхшылык? Яхшылык җирдә ятмый, диләр. Бу мәкальнең мәгънәсен ничек аңлыйсыз? (Яхшылык ул безнең яхшы эшләребез һәм уйларыбыз, кешеләрнең бер-беренә карата яхшы һәм рәхимле мөнәсәбәтләре). Татар теленең аңлатмалы сүзлегендә яхшылык турында болай диелгән. Бер укучыдан укыту. Сүзнең тамырын табыйк. (Яхшы). Нинди сүз төркеменә карый. (Сыйфат). Димәк, Актүбәнең алтынчы сыйныф укучылары кайсы сүз төркемен аеруча кызыклы дип тапканнар?(Сыйфатларны). Укучылар, яхшы сүзен икенче төрле ничек әйтеп була? (Әйбәт, шәп). Бу сүзләрнең ничек аталганын бәлки берәр укучы беләдер? (Синонимнар). Дәреснең темасы нинди булыр икән? Без бүген нишләячәкбез? Максатыбызга ничек ирешербез икән? (Төрле биремнәр эшләрбез). Яңа темага кереп китәр өчен, сыйфат турында алдагы дәресләрдә алган белемнәрне искә төшерик.
III. Актуальләштерү. 5 мин. МИКС ПЭА-ШЭА структурасы (Mix Pair Share). Җыр астында укучылар төрле тәртиптә класс бүлмәсе буйлар баралар. Музыка туктагач, бер-берсенә якын булган укучылар парлашалар. Кулларын өстә тоташтырып, бер-берсен сәламлиләр.
1 нче сорау. Сыйфатка билгеләмә бирегез. Һәр укучыга башта 5 сек. уйларга, аннан парларда 15 әр секунд фикер алышырга вакыт бирелә. Кем беренче башлавын укытучы әйтә. Мәсәлән, чәче озынрак (кемнең энесе бар, кемнәр әбиләре белән бергә яши) укучы башлый. Икесе дә мисаллар китерә. Музыка дәвам итә. Туктый.
2 нче сорау. Сыйфат дәрәҗәләре. Мисаллар китерү.
3 нче сорау. Сыйфатларның ясалышы буенча төрләре. Мисаллар китерү. Укучылар бер-берсенә рәхмәт әйтәләр.
Нәтиҗә. Сигнал карточкалары белән үзләренә бәя бирәләр.
Текст белән эшләү. 2 нче конвертка биремнәрне балалар матбугат битләреннән сайлап алдылар. Алар үзләре дә газетаның актив хәбәрчеләре. (Слайдта Актүбә 2 нче урта мәктәбе укучыларының “Сабантуй” һәм башка газета-журналларда басылган бик күп мәкаләләрен күрсәтелә. Сезгә тәкъдим ителәсе текст “Сабантуй” газетасыннан. Авторы — безнең мәктәп укучысы. (Бер укучы кычкырып укый). Текст махсус ясалган эш дәфтәрендә дә бар.
Кешеләрне нинди итеп күрәсең килә, алардан шул сыйфатларны эзләргә тырышасың. Тик бар кешегә дә уңай сыйфатлар гына хас түгел шул. Кемгә яшәү җиңелрәк? Яхшы күңелле кешегәме яки явызгамы? Игелекле кешегә дуслар табуы, гаилә коруы җиңелрәк. Аның күңеле саф, уйлары якты. Мәрхәмәтле кешенең яхшылыгы икеләтә үзенә әйләнеп кайтачак. Әйе, игелекле, шәфкатьле булу хәзер дә актуаль.
Бу өзеккә нинди бирем уйлап чыгырырга була? (Тәкъдимнәр тыңлана). Димәк, бирем шундый: текстны тагын бер кат игътибар белән укыгыз һәм уку барышында сыйфатларны табыгыз астына бер сызык сызыгыз. Кем эшләп бетерә, шул кул күтәрә. Булдырдыгыз! Нәтиҗә. Сигнал карточкаларын күтәреп эшегезне бәяләгез. Ә хәзер санагыз. Ничә сыйфат таптыгыз? Кем 11 сыйфат тапты, басыгыз. Ә хәзер тикшереп карыйк. (Иң күп сыйфат тапкан укучы сыйфатларны әйтә бара, калганнар ул сүз булса+ куя, булмаса астына сыза.
Нәтиҗә. Ә хәзер эшегезне ничек бәяләләгез. Сигнал карточкаларын күтәрегез.
IV. Уку мәсьәләсен чишү. 10 мин.
Дәфтәрегезгә соңгы ике җөмләдәге сыйфатларны язып алыгыз. Артык сүзне табыгыз. (Актуаль).
СИМАЛТИНИУС РЕЛЛИ ТЭБЛ структурасы (Simultaneos Rally Table). Җилкәдәш партнерлар 10сек. уйлап җавапны язалар, берьюлы дәфтәрләрен алышалар.
Сорау. 3 нче өстәл, 3 нче укучы, синең иптәшең нинди сүз сайлаган? Калган сыйфатларны нәрсә берләштерә? (Төркемнәрдә 10 сек. фикер алышабыз). Аларны мәгънәләре ягыннан охшаш дип әйтеп буламы? Нәрсә белән аерылалар? (Язылышы белән). Мондый сүзләр ничек атала? (Синонимнар).
Тактада: Яхшы — яхшы күңелле, мәрхәмәтле, игелекле, шәфкатьле. Мәгънәләре белән охшаш, язылышлары төрле булган сыйфатлар синонимнар дип атала. Сез нинди кешеләр белән гел очрашмас идегез, аралашырга теләмәс идегез? (Начар). Тексттан тагын нинди сүз табарга була? (Явыз).
Тактада: Яхшы – начар, явыз, әшәке.
Аларның мәгънәләре нинди? (Аларның мәгънәләре капма-каршы). Андый сүзләр антонимнар дип атала. Димәк, безгә бүген тагын нинди сыйфатлар турында белергә кирәк? (Синоним һәм антоним сыйфатлар). Кагыйдәләр эш дәфтәрләренә язып куелган.
СИНГЛ РАУНД РОБИН (Singl Round Robin) алымы белән кагыйдәне ныгыту. (Антоним һәм синоним сыйфатлар турында һәр укучы 1 мәртәбә җавап бирә). Вакыт башланды 1 мин (Таймер куела). 3 нче номерлы укучы яттан җавап бирә.
Нәтиҗә.
V. Ныгыту. Өченче конверт. Антоним сыйфатлар өстәп, җөмләләрне әйтеп бетерегез. КОНТИНИУС РАУНД РОБИН (Continuous Round Robin ). Төркемнәрдә һәр укучы чиратлашып мәртәбә җавап бирә. 5 мин. Вакыт башланды. Вакыт бетте. 4 номер җавап бирә.
Кышын көн кыска, ә төн …
Җәен көн аяз, ә көзен … .
Күп укыган бала белемле, ә аз укыган … .
Китап калын, ә дәфтәр …
Алма баллы, ә лимон … .
Кар йомшак, ә боз …
Шикәр ак, ә күмер …
Теле озынның акылы кыска.
Яңа дустым булды дип, иске дусны ташлама.
Батыр бер үләр, … мең үләр.
Яхшы сүз- җанга дару,
Яман сүз-канга агу.
Вөҗданы пакъ- йөзе ак.
Нәтиҗә.
Белемнәрне бәяләү.
Укучылар, алдагы дәресләрдә сез сыйфат турында белемнәрегезне тагын да тулыландырысыз. Ә хәзергә кадәр булган белемнәргә бәя бирер өчен мин сезгә сораулар тәкъдим итәм. Алар сезнең эш дәфтәрегездә бирелгән. Сораулар янына + яки — куясыз. 5 мин.
- Тексттан бөтен сыйфатларны да таба аласыңмы?
- Антонимнар һәм синонимнар турында кагыйдәне сөйли беләсеңме?
- Дәрестә тырышып бар көчемне биреп эшләдем дип уйлыйсыңмы?
- Киләсе дәрескә антонимнар кергән мәкаль буенча иҗади эш эшли аласыңмы?
Өлкәннәргә, әти- әниләрегезгә, иптәшләрегезгә мәрхәмәтле, игелекле, яхшы күңелле кешеләр булып үсәрсез дип ышанып калам.
Синоним џђм антоним сыйфатлар
Синоним
сыйфатлар
—
мгънлре буенча охшаш сыйфатлар алар.
1.
Халык — художник ул. Ул, хтта, табигатьне
и назлы ирксе, и нфис снгате –
ччклрне д матуррак,
чибђррђк, сљйкемлерђк
èò. (Ã.ïñëìîâ)
2.
Ìèíå íèåì ëå Ÿàìàí нђнием,
äè. Ìèí àíû тљпчек
кызы. Шуамыдыр, мине Ÿаман
кечкенђ
итеп кœрсе кил. (. Баянов)
3.
Ишектђ гњзђллђрнећ
гњзђле
– патша кызы књренде.
— И
егетлђрнећ асылы, яшь йљрђклђрдђ ут
кабызучы матурларныћ
матуры!
(К.Насыйри)
4.
Кая
барсам да,
5. Шуннан да пакъ уйлар,
Мин
шат канатлы,
Саф хислђр
булмастыр.
Ирекле,
азат, (И.Юзеев)
Џаман
њз кеше.
(С.Хђким)
6.
Уйларны да, керлђр кебек, 7. Шул якта ул
ак
иткђнче, пакъ
иткђнче, Арык,
ябык
љйле
ах,
чайкарга иде. (Р.Фђйзуллин) Казан
кызы – њги Бишбалта. (Х.Туфан)
Антоним
сыйфатлар
—
капма-каршы мгънне белдергн сыйфатлар
алар.
1.
Åãåò яшь
ò
òœãåë, карт
òà òœãåë, боек
òà òœãåë, шат
òà òœãåë, биек
ò òœãåë, тђбђнђк
ò òœãåë, чирле
ä òœãåë, сђламђт
т тœгел икн. (Ф. Яруллин)
2.
Идрисне песнге бар. Койрыгы кап-кара,
тœшлре сап-сары, яаклары ап-ак.
(Р.Хафизова)
3.
Урамнарда, урманнарда 4. Бђхетле
минутлар,
Соћгы
кар, тђњге
яћгыр. Бђхетсез
сђгатьлђр
(И.Юзеев)
Барысы да мизгелдђй бер уза.
(И.Юзеев)
5.Ќир
йљзе булды карангы,
инде якты
кљн кая? (М. Гафури)
6.
Сљрелгђн ќир кап-кара,
Ќир
љстендђ ап-ак
ат. (Рђшит Ђхмђтќанов)
7.
Бђхетлеме
соћ син, бђхетсезме?
–
Мин
тик сине генђ яратам. (Рђшит Ђхмђтќанов)
8.
Эндђшмђњчелђр турында
Бернђрсђ
дђ уйламагыз:
Яхшы
дип тђ, яман
дип тђ,
Башлы
дип тђ, надан
дип тђ,
Олы
дип тђ, эре дип тђ,
Њле
дип тђ, тере
дип тђ –
Бернђрсђ
дђ уйламагыз:
Њз
сњзен ђйтмђгђн кеше
Ул
беркем дђ тугел ђле. (Н.Измайлова)
9.
И яшел моћ!
Џђрбер
яфрак ќырлый,
Кайсы
таныш,
кайсы чит
аныћ. (Г.Моратов)
Сыйфатларга морфологик анализ ясау њрнђге
|
Сыйфат |
Ясалышы буенча |
Äðñå |
Сыйфат- ланмышы |
Исемлшкн |
||
|
берлек |
êœïëåê |
тартым |
кèëåøе |
|||
|
тамыр
ясалма
кушма
парлы
тезмђ |
гади артыклык äðñåíä чагыштыру äðñåíä кимлек äðñåíä |
санда |
òšðëíãí òšðëíìãí |
баш
иялек
юнђлеш
тљшем
чыгыш
урын-вакыт |
1.
— Аргы
якныћ яланы, ди,
ђче
була
баланы, ди, ай, кояшым, кыйгач кашым,
тилмертмђ бу баланы, ди. (М.Фђйзи)
2.
— Ходай
ућайлы
урынын насыйп итсен. (М.Фђйзи)
3.
— Бер солтанатрак
чалбар да алып тектерми хђл юк. (М.Фђйзи)
4.
Тик шђрђ агачлар шаулыйлар да, ќирдђн
књз
ачкысыз
ќђяњле кар себертђ. (Г.Ђпсђлђмов)
5.
Колынныћ ялына аллы-кызыллы
чуклар бђйлђдем. (Г.Бђширов)
6.
Лђкин бњгенге
мђќлескђ ул башта ук књћеле тартмыйча
килде. (Ђ.Еники)
Ђче
–
сыйфат, тамыр сыйфат, гади дђрђќђдђ.
Ућайлы
— сыйфат, ясалма сыйфат, гади дђрђќђдђ,
сыйфатланмышы урынын
сњзе.
Солтанатрак
—
сыйфат, ясалма сыйфат, чагыштыру
дђрђќђсендђ, сыйфатланмышы
чалбар
сњзе.
Књз
ачкысыз
— сыйфат, тезмђ сыйфат, гади дђрђќђдђ,
сыйфатланмышы
кар
сњзе.
Аллы-кызыллы
— сыйфат, парлы сыйфат, гади дђрђќђдђ,
сыйфатланмышы
чуклар
сњзе.
Бњгенге—
сыйфат,
ясалма сыйфат, гади дђрђќђдђ, сыйфатланмышы
мђќлескђ сњзе.
Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #
- #