Синоним антоним омоним дегеніміз не

Антонимдер семантикалық құбылыс болса, оның тілдегі синонимия, омонимия сияқты лексикалық топтармен байланыспай оқшау тұруы мүмкін емес. Олай болғанда бұлар қай деңгейде, қалайша байланысады, бұл байланыстың сыры неде деген сұрақ туады.

Алдымен антонимдердің синоним және омонимдермен бір — бірімен арақатысын көрсету үшін бұл тілдік, семантикалық құбылыстарға қысқаша тоқталып өтсек.

Синонимдер (грек. synonymos аттас, мәндес) – мағынасы толық немесе жартылай сәйкес келетін, бір сөз табына жататын сөздер (кең мағынада фразеологизмдер, морфемалар, синтаксистік құрылымдар). Лексикалық синонимдерді мағына жағынан деңгейлестіретін тіл бірлігі – сөздің қарапайым мағынасы мен оның лексика — семантикалық варианттары. Солар арқылы синонимдік қатарлар пайда болады. Сол себепті кірме сөздер синонимдік қатарларға бірден ене алады. Әрбір синонимдік қатардың мүшелері семантикалық, стилистикалық жағынан доминант сөзге теңестіріліп, соның айналасында топталады. Синонимдердің синонимдесу дәрежесіне қарай толық немесе жартылай, құрылымына қарай әр түбірлес болуы мүмкін. Жеке сөздер мен сөз тіркестері де синонимдес бола алады. Құрылымы әр түрлі, мағынасы жақын синтаксистік құрылымдардан синтаксистік синонимдер жасалады, мысалы: үйге кетті – үйге қарай кетті.

Белгілі бір объектінің әр түрлі реңкін, сипатын білдіру арқылы семантикалық синонимдер жасалады, мысалы: семіру — шелдену, майлану — қоңдану — тойыну.

Белгілі бір объектіні бағалау сипатында стилистикалық реңттер тудыратын стилистикалық синонимдер жасалады, мысалы: беку, қатаю сөздерімен салыстырғанда қатулану, буырқану – ауыз әдебиетінде тән поэтикалық реңкті; опырық, оспадар сөздерімен салыстырғанда ұр да жық, әпербақан – эмоционалды — экспрессивті реңкті; шүленсу, мырзасыну – кекесін, мысқыл реңкін; бет, түр бейтарап реңкті, ал дидар, ажар көтеріңкі поэтикалық реңкті тудырып тұр. Сөзжасам қосымшалары арқылы сөзжасамдық синонимдер, жарыспалы сөздер жасалады, мысалы: сөзшең — сөзуар, күркешік – күркеше, ұрыншақ – ұрынғыш.

Антонимдер (грек anti қарсы, onyna ат, атау) — өздеріне тән сапалық белгілерін сақтап, бір – біріне қарама – қарсы мағынада қолданылатын сөздер. Антонимдерге бір – біріне қарама — қарсы мағынадағы өзара шартты қарым – қатынастағы сөздер (пайда – зиян, биік – аласа, ащы – тұщы, ыстық — суық), қимыл — әрекетінің қарама – қарсы бағытын білдіретін сөздер (ашу – жабу, айырылу – қосылу, бату — шығу) жатады. Антонимдер көркем әдебиетте антитеза сияқты әр түрлі стильдік фигураларды жасап, экспрессия үшін қолданылады.

Айтылуы, дыбысталуы бірдей, бірақ мағыналары бір — бірінен мүлде басқа сөздерді омоним дейміз. Бірақ кейбір сөздер сөз тіркесіндегі қолданылуына қарай, біріне–бірі байланысты ұғымдардың атаулары болады. Әрине, олар да жеке мағынада қолданылады, бірақ омоним бола алмайды, өйткені олардың мағыналары әлі бір – бірінен алыстап кете алмаған жақын мағыналар болады.

Омонимдердің мағынасы контексте айқындалады, яғни омонимдік қатар құрайтын сөз жеке – дара қалпында емес белгілі бір сөздермен қатынасқа түскенде ғана оның лексика – семантикалық мағынасы белгілі болмақ. Мысалы «жай» сөзінің контексте келуіне байланысты мынадай бірнеше мағыналары бар:

Жай І (зат есім). Аспан кеңістігіне жиналған электр зариядтарының шағылысуынан пайда болатын жарқыл, найзағай. Лағынет бұлты шатырлап, жай түсіп неге қатпаймын (С. Т.).

Жай ІІ (зат есім). Тұрмыстағы хал – ахуал, жағдай, күй. Қамардың жайы мұндай болған соң… араздық, пәленді қойып, Омар да күні – түні қасында болды (С.Т.).

Жай ІІІ (зат есім). Белгілі бір орын: мекен – тұрақ. Ызғарлы аяз жан иесінің бәрін де жауратып, жүдеу тарттырып, жылы жайды іздеткендей (М.Ә.).

Жай ІV (етістік). Таратып ыдырату, жазу. Бұлар үндемеген соң Ыбырайым үйілген шөпті айырмен қозғап, жайып тұрды (А.Ж.).

Жай V (сын есім). Қатардағы, қарапайым, жұпыны. Көбі майданға кеткен. Майданға кетпегендері осында шахталарда жай жұмыста жүр (І.Е.).

Жай VІ (сын есім). Жайлы, қолайлы, малға жай, егінге бай, топырағы май (Қ. Ә.).

Жай VII (Үстеу). Жайымен ғана, ақырын, баяу. Алтын артқан бір есек солармен келеді. Ол жай жүрсе, жұрт та жай, ол желсе жұртта желеді (С.Г.).

Жай VIII (Үстеу). Өзімен — өзі, жайбарақат, тыныш. Ұйқы, тамақ қалды дым — ақ керегі жоқ іс болып: Жай жатпағым, Тыныш таппағым Күш болып (Абай).

Жай ІХ (Үстеу). Ақы – пұлсыз, бос, төлеусіз, тегін. Дүкен саған осы азық – түлікті жайға бере ме? (І.Е.).

Жай Х (Үстеу). Әдеттегіден кеш, кейін, соң. Қайыркенің еркіндеп дем алатын күні тек жексенбі күні. Ол бүгінгі жексенбіде де жай тұрды (С.Б.).

Жай ХІ (Үстеу). Құр – бекер, тектен – тек, бостан – бос. Екі байдың аядай жерге арқа тіресіп қонып жатқандары жай да емес сияқты (Ғ.М.).

Көріп отырғанымыздай «жай» сөзі контексте келуіне байланысты он бір түрлі мағынада келіп, зат есімнің, сын есімнің, етістіктің, үстеудің және шылау сөздің мағынасында келуі мүмкін екен.

Ал енді жай сөзінің синонимдік ұя жасауына байланысты мысалдар келтірсек.

І. Жай, жасыл, найзағай, найжағай, жасын. Жауын – шашын кезінде аспан кеңістігініне жиналған электр зарядтарының соқтығысуынан пайда болатын күшті жарқыл. Жай дегеніміз – шын мәнісіне келгенде, екі бұлттың арасындағы электр заряды (Шолпан серігі). Естілді ат дүбірі тасырлаған, кем түспей жазғы жайдың жасылынан (С. Мәуленов). Бертін келе найзағайдың электрден келіп шығатынын көптеген ғалымдар түсіне бастады (Қ. Әбдіғапаров). Кенеттен қою қара бұлт аспанды қаптап, нажағай шатырлап, нөсер құйып береді. (М. Мырзағұлов). Нөсерлеп құйған жауында, Қызығушы ем жасынға. (Қ.Аманжолов).

ІІ Жай, баяу, сылбыр, ақырын, марғау, самарқау, мимырт, солбыр. Асықпай – саспай ыбылжып қана, ілбіген шабан қимылмен, ат жай ғана басып жүріп келеді. (М. Әуезов). Жас әйел Игіліктің күтіп тұрғанын көрсе де, асықпай баяу басып келеді. (Ғ. Мүсірепов.). Салт адам көзіне шалынған үш кісіге сылбыр аяңмен жақындады. (С. Мұқанов.). Ақырын басып Лиза лабараторияға кірді. (С. Ерубаев.). Ырысжамал орнынан марғау түрегелді. (С. Талжанов.). Ерғожа біраздан соң ғана самарқау бұрылып, екеуімізге алма – кезек қарады. (Ғ. Сыланов.). Әжімгерейдің келіні мимырт, өнімсіз кісі көрінгенмен, тыңғылықты еді. (Т. Нәжімеденов.). Соғысқан соң шығын шықпай тұра ма ? Осы өледі мен білсем, салбыр шығар басын күте білмейтін. (Ә. Тәжібаев.).

Жоғарыда келтірілген «Жай» сөзінің омонимдік және синонимдік қатарларындағы сөз мағыналарындағы ұқсастық пен ерекшіліктері туралы айтсақ, біріншіден, «жай» сөзінің көптеген сөздермен тіркесіп, контекістегі лексика – семантикалық мағынасының құлпыруына өте бейім екендігі, екіншіден, оның грамматикалық қызметі мен сөз таптарына қатысы жағынан әр түрлі болып келеді.Ерекшеліктеріне байланысты айтсақ, синонимдік бір ұяға жататын сөздер бір ғана сөз табына қатысты болады. «Жай» сөзі бірінші топтағы мысалдарда барлық сөздер зат есімге қатысты болса, екінші топтағылар үстеу сөздер. Бұл жағын алып қарағанда, «жай» сөзінің омонимдік қатар жасағанда ол бір емес бірнеше сөз табына қатысты болуға қабілетті болып отыр.

Екінші топтағы «жай» сөзінің синонимиялық ұядағы сөздердің антономиялық жұп құрау мүмкіндігін қарастырсақ

А н т о н и м д е р

СЖай – тез

иБаяу – жылдам, жел (желу)

нСылбыр – шапшаң

оАқырын – лезде, демде

нМарғау – тез

иСамарқау – асығыс, жедел

м Мимырт – тыңғылықты

дСылбыр – жылдам

е

р

Бұл схемадан бір синонимииялық ұяға жататын сөздердің антономиялық жұп құрау мүмкіндігі мейлінше мол. Осы тұрғыдан алып қарағанда бұл сөздердің омонимдік қатар жасау мүмкіндігіне тоқталып өтсек. Жоғарыда «жай» сөзіне байланысты омонимдік қатарына байланысты мысалдар келтірген едік, ал «жай» сөзіне контексте антономиялық жұп құрайтын сөздердің бірі «тез» сөзі. Осы «тез» сөзінің контексте омонимдік қатар құрау мүмкіндігіне тоқталып өтсек.

Тез І (үстеу). Жылдам, шапшаң, лезде, әп — сәтте. Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас, қардың суы сықылды тез суалар (Абай).

Тез ІІ (зат есім). Кереге, уық, ағашты түзейтін, иетін құралдың түрі. Тез қасында қисық ағаш жатпас (Мақал).

Антоним және синонимдерге байланысты схемадағы жай – тез сөздерінен басқа баяу – жылдам, жел (желу) сөздері де біріншіден синонимдік ұяға кірсе, екіншіден антономиялық жұп құрап тұр. Баяу сөзі омонимдік қатар жасауға қабілетсіз, ал жел сөзі контексте келіп омонимдік қатар жасайды. Мысалы:

Жел І (зат есім). Кейде қатты, кейде баяу соғатын ауаның ағымы. Қарасақ басқалардың жастарына, Өнер ғылым толып тұр бастарында. Өзіне от, жел, суды жалшы қылып, Алланың сайран етер аспанында (С.Т.).

Жел ІІ (зат есім). Ызғарлы желден, суықтан болатын ауыру. Кейбір әйелдер бойымызда желіміз бар дейді (Қ. Тай.).

Жел ІІІ (етістік). Аяң мен шабу аралығындағы қатты жүру. Астындағы қара атпен, Күні — түні желіпсің ( «Қазақ ертегілері» ).

Қазақ тілінің сөздік қоры әр түрлі дыбысталып мағыналары бір — біріне жуық сөздер мен мағыналары бір — біріне қарама — қарсы сөздерге қаншалықты бай болса, бірдей дыбысталып әр түрлі мағынаны білдіретін сөздерге де өте бай. Жоғарыдағы тәсілмен сөздердің синонимиялық ұя және антонимиялық жұп құрау мүмкіндігі схема арқылы мысалдар келтіріп, олардың омонимиялық жұп құрау мүмкіндігін тағы да қарастырып шықсақ.

Антонимдер

ІТаң – кеш

Ертеңгісін – кешқұрым

сТаңертең –кешкісін

иАзан — кешкітұрым

н Сәрі –кеш (бесін)

оІІЖүдеу – күйлі

нАрық – семіз

иҚатпа – тола

мСолыңқы – болымды, толыңқы

дІІІҚарулы – қауқарсыз

еӘулетті — әлжуаз

рҚайратты — әлсіз

Қажырлы – сылбыр

Жігерлі – бос

Қуатты – дәрменсіз

Мықты — осал

Синонимиялық ұя мен антономиялық жұп құрап тұрған сөздердің ішінен барлық сөздер омонимдік қатар құрауға қабілетті деп айтуға болмайды. Айталық, І топтағы: кешқұрым, кешкісін және кешкітұрым сөздерін контексте дәл осы мағынасынан басқа ұғымда қолдануды кездестіру қиын. Ал осындағы «Таң» сөзі контексте бірде зат есім, бірде сын есім, бірде етістік мағынасында келіп омонимдік қатар жасайды. Мысалы:

Таң І (зат есім). Күн шығыс алдындағы мезгіл. Таң алды, сәулеленіп жердің жүзі. Күн жаңа шығып келед нұрын шашқан (А.Т.).

Таң ІІ (зат есім). Ұялы қасқыр келсе, жалғыз тайдың Таңынан тарттырдым мен қашан оған? (С. М.).

Таң ІІІ (сын есім). Үйреншікті емес, таңсық, жат. Көрмегенге көсеу таң (Мақал). [10. 138-1140 беттер.]

Сонымен бірге «Сәрі» сөзі де мезгіл мағынасынан басқа шылау сөз болып мағынасы өзгеріп отырады, мысалы: Жас ұстаз адасса бір сәрі, сақал, шашы ағарған мен сияқты ақ бас шал адасса, масқара ғой бұл. (М.И.).

Жоғарыда келтірілген синоним және омоним сөздердің омонимдік қатар жасай алатын сөздерге контекстік мағыналарын айқындап шықсақ.

Күйлі І (сын есім). Жағдайы жақсы, ауқатты. Көктөбедегі бір – екі күйлі тұратын семьяның біреуі осы Батырхандікі (Б.С.).

Күйлі ІІ (сын есім). Күйге толы, әуезді. Көктемнің күйлі әуезді әсерлі–ақ (С. Мәуленов). [10. 145-147 беттер.]

Арық І (зат есім). Су ағызу үшін арнайы қазылған су жолы. Барса, бір сылдыр қаққан мөлдір бұлақ, Таспадай бейне арықтан шыққан құлап, Түсе сала Ескендір басты қойды, Ішсе, суы өзгеше, тәтті тым – ақ (Абай).

Арық ІІ (сын есім). Семіз емес, еті қашқан, жүдеу. Мен қажыған арықпын, қатын бала қонағы. Сендерге де қанықпын, жұрттың анау баяғы (Абай).

Қару І (зат есім). Ұрыста қолданылатын шабуыл және қорғаныс құралдары. Павел Камаров келіншегі Танямен қатар қару кезеп тұр (Қ. И.).

Қару ІІ (зат есім). Күш, жігер, қажыр, қайрат. Әйел болсам да, денім сау, қаруым бар адаммын (І. М.).

Қазақ тіліндегі «ақ» және «қара» сөздері бір – бірінен антоним болып келеді. Осы екі сын есімдердің омонимдік қатар құрауына мысалдар келтірсек:

Ақ І (сын есім). Қардың, сүттің, бордың түсіндей (қараға қарама қарсы). Ойыма келген нәрселерді жаза беремін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылатын (Абай).

Ақ ІІ (зат есім). Малдың сүті және сүттен өндірілетін айран, қатық, қымыз, шұбат сияқты тағамдар. Қой – ешкі, шыр өріске кеткенімен, … ауыл ақтан тарықпай отырған сияқты (І. Е.).

Ақ ІІІ (арх. зат.). Хақ, ақиқат, шындық. Жұмыр басты пендеге — өлім ақ (мәтел).

Ақ ІV (шылау). Күшейту, талғау мағынасындағы демеулік шылау. Талайды осы күні – ақ жүрмін көріп, жалқауды қақпалайсың аттай міні. (С. Т.).

Ақ V (етістік). Судың өз арнасымен төмен қарай жылжуы, бір орында тұрмай, ілгері қозғалып отыруы. Екпін еш нәрсеге жол бере ме, өзендей күркіретіп аққан сайдан. (С. Т.).

Қара І (сын есім). Күйенің, көмірдің түсіндей (түс, бояу). Оюлап кестеленетін түскиіз бірыңғай не шымқай ақ, не шымқай қара болад (С.Кашмов).

Қара ІІ (зат есім). Аумақ, көлем, сан, мөлшер, шама. Кеншілер қарасы да әжептеуір көрінеді (Б. Тоқт.).

Қара ІІІ (этнограф.). Өлікті аза тұтудың белгісі ретінде киетін киім. Былайғы, бейбіт кезде бір адам әлде – қалай ажалы жетіп өлсе де, бүкіл ауыл боп жылап, қатындар басынан қарасын алмай бір жыл бойына жоқтайтыны қайда (Ә. Н.).

Қара IV. Қарапайым, халық арасынан шыққан адам, қара халық бұқара. Бізге ханның емес, қараның, бидің емес, бұқараның тілегін орындайтын өкімет керек (Х. Е.).

Қара V (зат есім). Ірі мал: жылқы, түйе, сиыр. Кедей баласына айттырған қыздың қалың малы ең көп дегенде он, он бес қарадан аспайды (С. О.).

Қара VІ (етістік). Көз жіберу, назар аудару. Рабиға біресе Дәуғараға, біріесе Әміржанға қарайды (Б. М.).

Көріп отырғанымыздай қазақ тілінің сөздік құрамындағы сөздер мейлі синонимиялық ұя болсын, мейлі антонимиялық жұп құрауы болсын, сондай – ақ омонимдік қатар жасау мүмкіншілігі өте мол. Белгілі бір сөз бір мезетте синоним, антоним және омоним мағынасында тұруы мүмкін. Оның нақты бір сөз мағынасында келуі, тек контексте немесе сөз тіркесінде, басқа сөздермен лексика – грамматикалық қатынасқа түскенде ғана айқындалмақ.

Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздер антонимдер деп аталады. Мысалы, елгезек бала – тілазар бала, шабан ат – жүрдек ат, іскер адам –олақ адам, жақсы мінез – жаман мінез, қисық ағаш – түзу ағаш, тату көрші –араз көрші, т.б. Тілімізде антоним сөздер мақал-мәтелдерде, жұмбақтарда көп кездеседі. Мысалы, Ащы мен тұщыны татқан білер, алыс пен жақынды жортқан білер. Аз сөз – алтын, көп сөз – көмір, т.б. Осы мысалдардағы ащы-тұщы, алыс-жақын, аз-көп сөздері – мағыналары бір-біріне қарама-қарсы айтылған антоним сөздер.

Омоним – сыртқы тұлғасы: айтылуы, естілуі, жазылуы бірдей, мағыналары әртүрлі сөздер. Сыртқы тұлғасы жағынан омоним сөздер мен көп мағыналы сөздер ұқсас болып келеді. Омоним болудың негізгі белгісі сөздердің арасында мағыналық байланыс болмайды, яғни омоним сөздер әртүрлі мағынада қолданылады, ал көп мағыналы сөздердің арасында мағыналық байланыс болады, көп мағыналы сөздер бір сөз табынан болып, бір негізден тарайды. Мысалы, Басыңды жоғары көтеріп, аяғыңды жылдам бас деген сөйлемдегі бас сөзі омоним, себебі бірінші бас сөзі адамның дене мүшесі – не? деген сұраққа жауап беретін, заттық ұғым атауы болатын зат есім, екінші бас сөзі – не істе? деген сұраққа жауап беретін қимыл-әрекет атауы болатын етістік. Ал Талдың басына қарлығаш ұя салыпты. Жолаушылар бұлақтың басына келіп демалды деген сөйлемдердегі бас сөзі – көп мағыналы сөз, себебі 1) бір нәрсенің бастау алатын жері деген бірдей мағынаға ие болып тұр; 2) екеуі де бір сөз табынан зат есім болып тұр.

Айтылуы, естілуі, жазылуы әр алуан, мағыналары бір-біріне жақын, жуық мәнді сөздер синонимдер деп аталады. Синонимге тән негізгі белгілер: 1) синоним сөздер әртүрлі дыбысталады; 2) синоним сөздердің мағынасы бір-біріне жақын болып келеді; 3) синоним сөздер бір сөз табынан болады. Мысалы, Апатты аймаққа көмекші, жәрдемші топ келді деген сөйлемдегі көмекші, жәрдемші сөзі бірінің орнына бірін ауыстырып қолдануға болатын, мағыналары бір-біріне жақын, бір сөз табынан болған синоним сөздер. Тілімізде синоним сөздер зат есімдерде, сын есімдерде, етістіктерде және үстеулерде кездеседі.

Зат есімнен болған синонимдер	Сын есімнен болған синонимдер	Етістіктен болған синонимдер	Үстеуден болған синонимдер
Ел Халық Жұрт Көпшілік Жамағат	Сұлу Әдемі Келбетті Ажарлы Көрікті	Кездесу Дидарласу Ұшырасу Жолығу	Алыс Қашық Шалғай Қиян

Кейбір сөздердің синонимдері тұрақты тіркес түрінде де кездеседі. Мысалы, сұлу, әдемі, көрікті сөзінің фразеологиялық синонимі үріп ауызға салғандай болса, алыс, қашық сөзінің тұрақты тіркес түріндегі синонимі ит арқасы қиянда, ит өлген жер.

Дереккөз: itest.kz

Қазақ тілінен басқа да ақпараттар: 

1. Сөздің тура және ауыспалы мағынасы. Сөз бен мағына.
2. Қазақ тілінен тест тапсырмалары
3. Қазақ тілінен орыс сыныбына арналған тест сұрақтары (ІІ нұсқа)
4. Қазақ тілінің фразеологиясы
5. Қазақ тіліндегі ресми іс қағаздары

ДОКЛАД 

На тему: «Омонимы. Синонимы. Антонимы»

План

Введение
1. Синонимы
2. Антонимы
3. Омонимы
4. Паронимы
Заключение
Список литературы

Синонимы
Синонимы – это слова, различные по звучанию и написанию, но сходные по лексическому значению. (Катастрофа, крушение, крах.)
Несколько слов синонимов образуют синонимический ряд, в котором слова различаются оттенками лексического значения (смотреть, глядеть – нейтральное, взирать – книжное, зырить – разговорное, просторечное).
Типы синонимов:
а) абсолютные – одинаковые по лексическому значению и стилистической окрашенности (лексика – лексикология);
б) стилистические (опыт – нейтральное, эксперимент – книжное);
в) смысловые: идти – шагать;
г) однокоренные (неграмотный – безграмотный) и разнокоренные (смелый– храбрый).
Функции синонимов в речи:
а) замещение (чтобы избежать повторов: мальчик, Петя, он, школьник…);
б) уточнение (Полились алые, потом красные потоки молодого света);
в) экспрессивно стилистическая (наказание – нейтральное, возмездие – книжное).
Стилистическая функция синонимов выражается:
а) с точки зрения употребления в том или ином стиле (растратить – нейтральное, растранжирить – разговорное);
б) с точки зрения отношения к современному языку (вместе – совр., вкупе – устар.);
в) с точки зрения экспрессивно эмоциональной (наказание – нейтральное, возмездие – книжное).
Классификация синонимов

Синонимы, указывая на одно и то же понятие и имея одинаковое лексическое значение, различаются своей экспрессивной окрашенностью, закреплённостью за определённым стилем, частотой употребления.

Многие синонимы отличаются друг от друга одновременно лексическим значением и экспрессивной окрашенностью.

Так, синонимы могут дифференцироваться:
по обозначаемым ими предметам [синонимы «скоморох — лицедей — комедиант — актёр — артист» отражают разные моменты в развитии театра и разное отношение к профессии актёра (ср. следующий пункт)];
по социальной оценке обозначаемого предмета (синонимы «жалованье — зарплата» отражают разное отношение к получаемому за труд вознаграждению);
по применимости в том или ином стиле речи (синонимы «конь — лошадь» стилистически не всегда обратимы; в стихе «куда ты скачешь, гордый конь?» подстановка синонима «лошадь» произведёт комический эффект — «куда ты скачешь, гордая лошадь?»);
по этимологическому значению, которое может придавать одному из синонимов особую окраску (синонимы «смелый — бесстрашный» связывают общее понятие храбрости в первом случае с «дерзанием», «решимостью», во втором — с «отсутствием страха»; поэтому эти синонимы в известном контексте могут быть применены как слова, противоположные по значению, как антонимы);
по наличию или отсутствию переносных значений: так, в известной эпиграмме Батюшков К. Н. Совет эпическому стихотворцу:

«Какое хочешь имя дай
Твоей поэме полудикой
„Пётр Длинный», „Пётр Большой», но только „Пётр Великий»
Её не называй».

использовано отсутствие у первого из синонимов «большой — великий» переносного значения.

Антонимы
Антонимы – это слова, противоположные по лексическому значению (правда – ложь).
Антонимы лежат в основе антитезы (противопоставления).
Антонимы чаще всего называют:
– качественные признаки (добрый – злой);
– действия, состояния, оценки (приходить – уходить);
– количественные признаки (много – мало);
– временные или пространственные признаки (зима – лето, южный – северный).
В отличие от синонимов, антонимический ряд антонимов состоит из двух слов (плохой – хороший).
По морфемному составу антонимы бывают разнокоренные (злой – добрый, хороший – плохой) и однокоренные (грамотный – неграмотный).
Антонимы используют:
– как выразительное средство создания контрастных образов в художественной литературе и газетной публицистике («Ты богат, я очень беден». А.С. Пушкин);
– в качестве оксюморона (сочетание несочетаемых понятий): «скупой рыцарь»;
– в пословицах и поговорках (Мягко стелет, да жестко спать);
– в заголовках произведений («Отцы и дети», «Война и мир»).
Омонимы – это слова одной и той же части речи, которые одинаковы по звучанию и написанию, но различны по значению (кок – род прически, кок – повар на судне).
Отличайте омонимы от многозначных слов: в многозначных словах значения связаны между собой, омонимы же – разные слова, между которыми нет ничего общего.
Существуют различные разновидности омонимов:
– лексические омонимы (косить траву косой – девичья коса);
– омоформы (мой руки – мой пиджак);
– омофоны (леса – лиса);

– омографы (мУка – мукА).
Омофоны – одинаковые по звучанию, но разные по написанию слова (скосить луг – посадить лук).
Омографы – одинаковые по написанию слова, но разные по значению и звучанию (отличаются ударением: древний зАмок – открыть замОк).
Омоформы – одинаковые по звучанию и написанию формы разных слов (лечу в Москву – лечу зубы).
Стилистические функции омонимов:
а) используются в разных стилях речи для повышения ее выразительности: Миру – мир (призыв);

Правды не скроешь,
Знает весь свет:
Знания – сила!
Знания – свет!
(С. Маршак)

б) часто используются для создания каламбуров (игра слов): Любил студентов засыпать он, видно, оттого, что те любили засыпать на лекциях его. (С.Я. Маршак);
в) используются в детских стихотворениях
Ежик выбежал из норки
И спросил у серой норки:
«Где вы были?» – «У лисички!»
«Что вы ели там?» – «Лисички!»

Омоним
Омонимы (греч. homōnyma, от homós — одинаковый и ónyma — имя), одинаково звучащие единицы языка, в значении которых (в отличие от значений многозначных единиц) нет общих семантических элементов. Словообразовательные и синтаксические показатели не являются решающими объективными критериями отличия омонимии от многозначности (см. Многозначность слова). Лексические О. возникают: вследствие звукового совпадения различных по происхождению слов например «рысь» (бег) и «рысь» (животное); в результате полного расхождения значений многозначного слова, например «мир» (вселенная) и «мир» (отсутствие войны, вражды); при параллельном словообразовании от той же основы, например «тройка» (лошадей) и «тройка» (отметка). Понимание О. (как и значений многозначных слов) определяется контекстом, однако отсутствие у О. общих семантических элементов делает невозможным совмещение их значений (за исключением непреднамеренной или преднамеренной двусмысленности текста, ср. каламбуры).Между многозначностью слова и О. существуют переходные случаи, квалификация которых затруднена, что заставляет некоторых лингвистов ограничивать понятие омонимии только первым из указанных типов и переносить понятие О. в область истории языка. Некоторые лингвисты считают все отдельные значения многозначных слов омонимами. Разграничение омонимии и многозначности важно прежде всего для лексикографической практики.
По отношению к словам, относящимся к одинаковым частям речи, в языкознании часто различают омонимию и полисемию. Омонимия — это случайное совпадение слов, в то время как полисемия — наличие у слова разных исторически связанных значений. Например, слова «бор» в значении «сосновый лес» и «бор» в значении «химический элемент» являются омонимами, так как первое слово — славянского происхождения, а второе возникло от персидского «бура» — названия одного из соединений бора. В то же время, например, слова «эфир» в смысле органического вещества и «эфир» в смысле «радиовещание и телевидение» лингвисты называют значениями одного слова, то есть полисемией, поскольку оба происходят от др.-греч. αἰθήρ — горный воздух.

Однако другая часть лингвистов проводит границу между полисемией и омонимией по-иному. А именно, если большинство людей видит в двух совпадающих словах общий оттенок смысла (как говорят лингвисты, «общий семантический элемент»), то это — полисемия, а если не видит, то это — омонимия, даже если слова имеют общее происхождение. Например, в словах

«коса» (инструмент) и «коса» (причёска) замечаемым большинством людей общим семантическим элементом является «нечто длинное и тонкое».
Наконец, некоторые лингвисты считают омонимами все отдельные значения многозначных слов. В этом случае полисемия является частным случаем омонимии.
Совпадающие слова, относящиеся к разным частям речи, все или почти все российские лингвисты безусловно относят к омонимам. Примером таких омонимов являются «течь» (протекать) и «течь» (протекание).
Примеры:
* Коса — у девушки на голове, коса — орудие для косьбы, коса — географическое название (Куршская коса).
* Ключ — музыкальный знак, ключ — от двери, ключ — природный источник воды, ключ — гаечный ключ, ключ — регистрационный номер, вводимый для установки платного программного обеспечения.
* Бабочка — насекомое, галстук-бабочка, нож-бабочка.
* Лук — растение, лук — оружие.
* Ручка — пишущая (гелевая, шариковая и т д), ручка — человеческая рука, дверная ручка.
* Кисть — связка верёвок, кисть — руки, кисть — ягод (кисть рябины), кисть — кисточка (для рисования).
* Рысь — бег, рысь — животное.
* Тройка — лошадей, тройка — отметка.
* Мир — вселенная, мир — отсутствие войны, вражды.
* Вестовой — подающий весть, сигнал о чём-нибудь, вестовой — в армии: рядовой для посылок по делам службы.
* Балка — часть сооружения, брус, опирающийся на что-нибудь в нескольких точках (на стены, устои), балка — длинный овраг; балка и балка — лексические омонимы.
* Киви — фрукт, киви — птица.

Список литературы

1. Александрова З. Е. Словарь синонимов русского языка: Ок. 9000 синонимических рядов / Под ред. Л. А. Чешко. — 5-е изд., стереотип. — М.: Рус. яз., 1986. — 600 с.
2.Словарь синонимов русского языка: В 2 т. / АН СССР, Институт русского языка; Под ред. А. П. Евгеньевой. — Л.: Наука, 1970.
3. Львов М. Р. Словарь антонимов русского языка: Более 2000 антоним. пар / Под ред. Л. А. Новикова. — 4-е изд., стереотип. — М.: Рус. яз., 1988. — 384 с.
4. Ахманова О. С. Словарь омонимов русского языка: Свыше 2000 словарных статей. — 3-е изд., стереотип.. — М.: Рус. яз., 1986. — 448 с.

Синонимы. Антонимы. Омонимы.

Синонимы — это слова одной части речи одинаковые или близкие по значению, но пишутся по-разному.

слова ВЛАЖНЫЙ, СЫРОЙ и МОКРЫЙ — синонимы, потому что:

1. называют один и тот же признак предмета — «не сухой»;

2. относятся к одной и той же части речи — прилагательные

Синонимы могут различаться не только оттенками значений, но и использоваться в разных стилях речи.

синонимы СМОТРЕТЬ — ПЯЛИТЬСЯ имеют одинаковое значение «смотреть на кого-то».

Смотреть — встречаем и в книжной, и в обычной речи, т. е. оно нейтральное.

пялиться — отличается грубоватостью, употребляется только в разговорной речи: «Чего это ты на меня пялишься?»

Антонимы — это слова одной части речи с противоположным лексическим значением.

Антонимы позволяют увидеть противоположные предметы, явления, признаки.

холодный -теплый, далеко-близко, стоять — бежать

У разных значений многозначного слова могут быть разные антонимы.

Омонимы — слова, разные по значению, но одинаковые по звучанию и написанию.

Дробь – в математике,

Дробь – барабанная

Виды омонимов

Синонимы, антонимы, омонимы

Синонимы

Синонимы — слова одной части речи, совпадающие в основном значении и сохраняющие различия только в оттенках смысла, экспрессии, стилевой принадлежности.

Синонимы могут быть лексическими (дом, здание; обязанность, долг, повинность), словообразовательными (придуманный, выдуманный) и синтаксическими (соломенная шляпа, шляпа из соломы).

Лексическими называются синонимы, отличающиеся друг от друга или оттенками смысла, или сферой употребления, или экспрессивно-эмоциональной окраской (базар, рынок; быстрый, скорый, поспешный, торопливый, стремительный, борзый, проворный, молниеносный; будущий, грядущий, наступающий, предстоящий, следующий).

Синонимы объединяют в синонимические ряды. Каждому из членов ряда присуще общее для всех значение. Общее значение выражает один из членов ряда, называемый доминантой. Как правило, доминанта — это слово с минимальной экспрессией и относительной стилистической нейтральностью. Например, для синонимического ряда: неприятный, отталкивающий, отвратительный, мерзкий, гадкий, скверный доминантой является слово неприятный, отражающее общий смысл: «Обладающий отрицательными свойствами».

Каждое из слов-синонимов имеет свой оттенок значения. Поэтому не всегда можно легко заменить одно слово другим.

Синонимы могут быть абсолютными (осьминог — спрут, лингвистика— языкознание, доказательство — аргумент), но чаще всего слова в синонимическом ряду отличаются:

• оттенками лексического значения (давний, старый, бывший, древний, старинный);
• стилевой принадлежностью (смеяться, хохотать, хихикать, скалить зубы).

Многозначные слова могут входить в несколько синонимических рядов. Например, слово тихий входит в состав 4-х синонимических рядов:

• (звук, голос) негромкий, слабый, приглушённый, еле слышный;
• (человек) нешумный, послушный, кроткий, спокойный, молчаливый, по­корный;
• (сон) спокойный, беззаботный, мирный, сладкий, лёгкий;
• (ход, походка) бесшумный, медленный, неторопливый, неслышный.

Члены разных синонимических рядов нередко синонимичны между собой. В состав синонимических рядов могут входить также фразеологизмы: очаровывать, околдовывать, пленять, покорять 0 сводить с ума; приукрашивать, лакировать 0 изображать в розовом свете; страстно, пламенно, жгуче 0 всем сердцем, всей душой, всеми фибрами души.

Антонимы

Антонимы — это слова одной и той же части речи с противоположным лексическим значением. Антонимы могут быть однокорневыми (вход — выход, большой — небольшой, сжать — разжать) и разнокорневыми (атака — оборона, твёрдый — мягкий, терять — находить).

Антонимы широко используются в произведениях художественной литературы, а также в устном народном творчестве для выражения многообразных оттенков и противоположности, создания необходимой смысловой полноты и выразительности.

Омонимы

Омонимы — слова одной и той же части речи, одинаковые по звучанию и написанию, но различные по лексическому значению:

Свет¹ — 1. Лучистая энергия, воспринимаемая глазом, делающая окружающий мир видимым. Солнечный свет. 2. Тот или иной источник освещения. Принести свет. Подойти к свету. 3. Рассвет, восход солнца. Ни свет ни заря (очень рано). Чуть свет (едва начало рассветать). Ласковое обращение (устар.) Свет ты мой ясный!

Свет² — 1. Земля, мир, вселенная, а также люди, населяющие землю. Путешествие вокруг света. Произвести на свет (родить). Свет не без добрых людей. 2. Круг лиц, принадлежащих к привилегированным классам. Высший свет. Выез­жать в свет. Вращаться в свете.

Свет¹ и Свет² совпадают в звучании и написании и относятся к одной части речи, но никакой смысловой общности не имеют. Эти слова — лексические омонимы. Кроме того, каждое из слов имеет несколько значений.

Существует несколько разновидностей омонимов.

Виды омонимов:

1. Морфологические омонимы, или омоформы — слова, совпадающие по звуча­нию, но обладающие разными лексическими и грамматическими значениями. Например: три (количественное числительное в форме И. п.) — три (глагол тереть в форме повел, накл.), знать (существительное ж. р., в форме И. п.) — знать (глагол в неопр. форме).
2. Фонетические омонимы, или омофоны — слова или формы слов с разны­ми значениями, имеющие одинаковое звучание, но различное написание. Например: костный — косный; лиса — леса; пруд — прут, кампания — компания.
3. Графические омонимы, или омографы — слова или формы слов с разными значениями, отличающиеся друг от друга по звучанию только местом ударе­ния. Например: зАмок — замОк; бОльшим — большИм; крУжки — кружкИ; бЕлки — белкИ; пАрить — парИть.

Наряду с многозначностью слов в художественной литературе может использоваться явление омонимии как яркое средство для создания различного рода каламбуров, словесной игры.

---

Таблица. «Синонимы, антонимы, омонимы«

Вы смотрели конспект урока «Синонимы, антонимы, омонимы«. Следующая тема: Паронимы

Вернуться в раздел «Лексика и фразеология».