Шо кхачаза 1ахар синоним

Инфоурок

›

Родной язык

›Презентации›Презентация по чеченскому языку на тему «Лексикологех Iамийнарг тIечIагIдар» (5 класс)

Х1окху урокехь вай дуьйцур ду:  омонимех, синонимех, антонимех лаьцна. И дешнаш, вайн маттахь санна т1еэцна дешнаш ду, оьрсийн маттахь а. Пхоьалг1ачу классехь вай дийцира царех лаьцна. Амма х1инца юха а карладоккхур ду вай муьлха дешнаш ду уьш.

Шуна дагадог1ий х1ун олу?

1. Алар а, яздар а цхьатерра а долуш, маь1на тайп-тайпана долчу  дешнех.

Масала:

Ча: ча лаца, ча гулдан;

Ц1е:  адаман ц1е, кхерчара  ц1е;

Б1аьрг:  коран б1аьрг – адаман б1аьрг;

2. Алар, яздар тайп-тайпана долуш маь1на гергара долчу дешнех х1ун олу?

Масала:

Сирла, къегина, екхна.

Хаза,  исбаьхьа, товш, куьцехь.

Чиркх, къуьда, стогар, лампа.

Доттаг1, накъост

3. Алар, яздар тайп-тайпана долуш, маь1ница дуьхь-дуьхьал (б1останехьа)  долчу дешнех х1ун олу вай?

Къегина – бодане;

Дукха – к1еззиг;

Лекха – лоха;

Мерза – муьста;

Къона – къена;

Омонимаша — вайн меттан дешнийн масех кепара кхетам кхуллу. Масала:

МОТТ: 

буьйцу мотт; 

бежанан мотт;

вуьжу мотт;

доьхкаран мотт;                        

Схьаоьцур вай ОВ боху дош:

ОВ:

Ч1ерий лоьцу г1ирс;

Жижиг дотту ч1у;

Лазаран ов;                                         

Ов бохучу дешан кхоъ маь1на ду.

МОХЬ:

Бежанан мохь;

Тухуш болу мохь;                                

Гихь хьуш болу мохь;

Мотт, ов, мохь – масех маь1на долу дешнаш ду.

Синонимаша — вайн мотт хьалдолуш бо, дешнийн хазалла гойту.  

Масала, говр бохучу дешан синонимаш ялор ю вай:  

ГОВР – дин, алаша, 1аспар, айг1ар, эмалк.

Х1етал-метал хоийла шуна – вайн дуьхьа шен коьртах ц1е теснарг? (Чиркх)

Кхин х1ун эр дара вай чиркхах?

Стогар, къуьда, лампа, ч1урам.

Х1етал-метал хаийла шуна — говрал-лекха, ж1аьлел -лоха ерг х1ун ю?

Иза нуьйр ю.

Х1ун эр дара вай лекха, лоха дешнех лаьцна? Х1ара дешнаш антонимаш ю.

Антонимаша вайн меттан исбаьхьалла лакхайоккху, дуьхьлара (б1останехьара) маь1на гойту.

Масалш:

Сирла — кхоьлина, белар – белхар, к1айн – 1аьржа,  шуьйра – готта,  дийнахь – буса, кхиам – эшам, комаьрша – сутара,  каде – текхна.

Т1едиллар №1.

Х1инца вай шун хаарш т1еч1аг1деш болх бийр бу, далош долу дешнаш гайтинчу кепах пайда а оьцуш, дог1уш долчу маь1не дерзо хьовсур ду вай.

Кеп:

Омонимаш — г1ап – тоьпан, кевнан                             

Синонимаш  — сиха-чехка

Антонимаш — хаза-ирча

Х1ара дешнаш, кепе а хьовсуш д1анисде:

Сиха, лекха, г1ап, готта, хьал, шу, таро, ботт, б1аьрг, юткъа, пхьид, шуьйра, лоха, стомма, чехка, г1айг1а, бала, теза, дуьра.

Т1едиллар №2

Вай 1аминарг т1еч1аг1деш, кхин цхьа а т1едиллар кхочушде. Омонимаш  яло еза  х1окху дешнашна:

Куьйра, хьех, не1.

Х1окху дешнашна синонимаш ялаян хьовса:

— Онда дег1 долу стаг — …

— Оза, къена говр — …

— Ма1аш йолу газа — …

— Ма1аш йоцу етт — …

— Шо кхаьчна бож — …

Х1окху дешнашна антонимаш ялае?

Тахана — …  1а — …      Де — …  К1айн — …   Сирла сийна — …  Теза — …      

Мерза -…   Чомехь — …  Дика — …  Комаьрша — …  Жима — …  Еха -…

Стомма — …

Х1окху урокехь вай шуьца карладехира омонимех, синонимех, антонимех долу хаарш, уьш т1е а ч1аг1деш болх бир вай шуьца.  Цул совнаха керла дешнаш а девзира вайна, уьш дагадоуьйтур ду вай:

Ов — ч1ерий лоьцу г1ирс  бу (оьрсийн маттахь — невод);

Ов —  жижиг дотту г1ирс (оьрсийн маттахь — вертел);

Эмалк – куь1ге ца йог1у говр оьрсийн маттахь дикое, неприрученное животное;

1аспар – къена х1ума (оьрсийн маттахь — кляча);

Алаша – йужуж йолу говр (упряжная лошадь);

Кирша — ма1аш йолу газа;

Дирша — ма1аш йоцу етт;

Бошто  — шо кхаьчна бож;

Нохчийн къам мел деха бехийла,  вай къоман оьзда г1иллакхаш, 1адаташ шена чохь долуш, дуьйцуш, хестош болу, вай къоман хьомсара, зевне нохчийн мотт. Хьоме дешархой, ненан маттал хаза а, сийлахь а х1ума, дахаран новкъа т1ехь, мел лехарх, карор дац шуна, цундела школехь, ц1ахь, аренца шаьш лелаш, бийца а буьйцуш, ларам а беш, шайн мотт кхиош, къахьега деза аша х1ора а дийнахь.

Цу т1ехь вай урок ерзор ю, т1ейог1учу урокашкахь шу кхиамаш совбохуш болх бийр бу вай. 1одика йойла шу, марша 1ойла.

Пайдаэцна литература: 
1. В.А. Янгульбаев,  Ж. М. Махмаев  «Нохчийн  мотт-6 класс» Грозный ГУ «Книжное издательство 2011 шо»
2. Эсхаджиев Я. У.  «Юккъерачу школехь нохчийн меттан  орфографи а, пунктуаци а 1амор»   5-11  классашна.  Грозный  Издательство  «Арфа-Пресс»    2012 шо. 
3. Эдилов С.Э.  «Самукъане грамматика»  5-11 классашна.  Соьлжа-г1ала 2012 шо.
4. Эдилов С.Э.  «Нохчийн меттан синтаксисан практикум»   Соьлжа-Г1ала   Издательство  «Арфа-Пресс» 2011 шо.
5. Исмаилов А. «Дош» Соьлжа-г1ала 2005 шо.
6. Халидов А.И. «Нохчийн метта1илманан терминийн луг1ат»/Грозный: «ГУП «Книжное издательство», 2012 шо.
7. Мациев А.Г. «Чеченско-русский словарь» Соьлжа-г1ала ФГУПК «ИПК «Грозненский рабочий» 2010.
8. Карасаев А.Т., Мациев А.Г. «Русско-чеченский словарь» Москва. Издательство «Русс

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/386941-otkrytyj-urok-na-temu-omonimash-sinonimash-an

Поиск слова

К сожалению, данное слово не было найдено в нашей базе. Попробуйте другое слово.

Для поиска синонима для вашего слова, введите искомое слово в форму сверху или снизу данной страницы. Затем нажмите на кнопку поиска — «Лупа» или на кнопку «Enter» на клавиатуре.

В результате, если слово присутствует в нашей базе, вы узнаете все синонимы к этому слову.

Результат поиска